cứ âm ỉ như thế cho đến khi Hitler lên nắm quyền Quốc trưởng
của nước Đức và bùng nổ cùng với chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi và tư
tưởng phục thù của Đức Quốc xã.
Trong một thời gian dài sau thảm sát Holocaust, nền văn hóa
sáng tạo của Do Thái, ở một góc tối nào đó, đã mang một màu xám
ả
m đạm, kéo dài cho đến ngày nay. Những ai đã xem bộ phim Bản
danh sách của Schindler (Schindler’s List) nổi tiếng của đạo
diễnSteven Spielberg được giải Oscar năm 2002, nghe nhạc chủ đề
của phim, sẽ thấy được một nỗi đau day dứt, âm ỉ không thôi trong
tâm khảm mỗi người dân Do Thái. Nỗi đau ấy phải chăng là một lời
nguyền đè nặng lên số phận của cả dân tộc Do Thái từ đó và sẽ kéo
dài cho đến cả mai sau?
Ở
một khía cạnh nào đó, cùng với thời gian sức nặng của ký ức cay
đắng này ngày càng trở nên u uất. Rõ ràng vấn đề này sẽ vẫn là
một phần không nhỏ của tâm lý Israel và biểu hiện nghệ thuật của
nó trong nhiều năm tới.
Trại tập trung Auschwitz tại Ba Lan, 1944
