Một hỏi lạnh nóng, hai hỏi mồ hôi,
Ba hỏi đầu mình, bốn hỏi đại tiểu tiện,
Năm hỏi ăn uống, sáu hỏi lồng ngực,
Bảy tai ù, tám khát nước đều phải hỏi rõ,
Chín hỏi bệnh cũ, mười hỏi nguyên nhân
Hỏi thêm uống thuốc, thêm cơ biến
Đàn bà cần phải hỏi kinh kỳ
Trễ, sớm, bế, băng đều có thể xét
Lại thêm ít lời về nhi khoa
Đậu mùa, ban sởi đều chiêm nghiệm.
Thực ra, một vị lương y theo dõi một bệnh nhân là trọn vẹn một tinh thần
sáng suốt, vận dụng toàn bộ giác quan, chớ không riêng một giác quan nào.
Cho nên hoặc nhìn, hoặc sờ, hoặc gõ, hoặc nghe, hoặc hỏi, hoặc chẩn mạch
đều có thể, hoặc xen kẽ hoặc tách rời, chớ không nhất thiết cố chấp một
khuôn sáo quy định nào. Vì Y Đạo cốt sao càng tránh được đừng rơi vào cố
chấp và thuận với tự nhiên càng hay. Thí dụ: Một bệnh nhân đến chưa chắc
họ đã biết rõ căn bệnh, nhưng trong lòng bao giờ cũng mang một cái khó
chịu với một triệu chứng nào đó. Không những thế, họ bị những chứng bệnh
kẹt vào chỗ hiểm, hoặc kẹt do thân thế địa vị. Thí dụ họ bị chứng Ung Thư
âm hành với chức vị linh mục, giám mục; hoặc bệnh tử cung trong vị ni
trưởng, đi kèm theo một chứng bệnh khác mà tâm lý họ chỉ muốn điều khiển
cho thầy thuốc để ý trị cho họ một phần nào đó bên ngoài mà thôi, chớ
không hề muốn bới ra hết từng kẽ răng chân tóc của bệnh tật. Nên một vị
lương y có bản lĩnh, nhìn gương mặt với tư thế bệnh tật, trước hết phải để
tinh thần thật ôn tồn, từ hòa, chân thành mà hỏi họ đến với ý muốn gì? Tất
họ sẽ khai: Hoặc đau Tim, đau Phổi, đau Thận, hoặc nhức đầu, đau bụng
v.v... thầy thuốc nghe vẫn nghe, nhưng đừng tin hay không tin, mà phải hỏi
vặn trở lại: Làm sao biết bệnh ấy? Bệnh đã bao lâu? Có chạy thầy thuốc nào
rồi không? Nếu họ khai nghe ra thuộc loại bệnh khó, thì phải hỏi hiện giờ
