Mạch Thận phải Trầm Thiệt, Thiệt là hiện tượng của Thận, nhưng phải
Trầm, nhụ, hượt mới là mạch chánh. Nếu huyền tế mà cứng như sờ vào lưỡi
nhọn bén, để vào thấy bật ngón tay thì thiệt là không cứu được.
Vả chăng nguyên khí đến, mạch phải đến hòa hưỡn. Khí tà đến mạch phải
đến cứng gấp, cần được mạch hòa hưỡn mềm dẻo như dương liễu mùa Xuân
mới là mạch khí tượng của Tỳ Vị. Vả chăng vị khí trung hòa phải vượng
cuối mỗi mùa. Ở mùa Xuân mạch phải hơi Huyền mà hòa, mùa Hạ mạch
phải hơi Hồng mà hòa, mùa Thu phải hơi Phù mà hòa, mùa Đông phải hơi
Trầm mà hòa. Nếu cuối mỗi mùa mà không thấy có khí tượng hòa hưỡn như
thế tức là mạch chơn tạng xuất hiện, và là triệu chứng bất trị. Mạch Vị phải
nghiệm xét như thế, nên trên 6 bộ mạch đều có thể quan sát vị khí có hay
không, há phải chỉ hữu Quan mới định được lành dữ đâu.
1. PHÙ
Nghĩa là đặt tay nhẹ, mạch nổi rõ bằng mặt da, nhớm lên thấy phơi phới lưu
thông, nhưng đè xuống thấy hơi giảm mà không trống. Phàm mạch Khâu,
Đại, Hồng, Cách, Hư, Nhụ, Vi, Tán đều thuộc loại Phù.
Khác với HƯ vì Hư là đè xuống không trỗi lên.
Khác với KHÂU vì Khâu đè xuống giảm nhỏ.
Khác với NHỤ vì Nhụ là mạch mềm nhuyễn, vô lực.
Phù là hiện tượng Hư tổn không đủ. Phàm bệnh phong, bệnh thử trướng
đầy, ăn không được, biểu nhiệt, suyễn cấp v.v… đều có nghĩa chủ Phù. Nếu
Phù mà kèm theo Đại tức là thương phong. Phù Khẩn là thương hàn, Phù
Hượt là túc thực (ăn vô không tiêu chứa lại), Phù Hưỡn là thấp trệ, Phù
Khâu là thất huyết, Phù Sác là phong nhiệt, Phù Hồng là cuồng ráo. Nhưng
tóm lại không ngoài hữu lực vô lực, hữu thần hay vô thần để phân biệt. Nếu
có thần có lực là bệnh thiệt, bệnh có thừa, hoặc làm hỏa phát, hoặc làm khí
ngắn, hoặc làm nóng bức có thể tùy loại mà suy. Nếu thần lực đều không,
tức là bệnh thiếu, hoặc tinh suy hoặc khí tổn, có thể tùy loại mà xét, há có
thể khái quát chỉ là biểu là nhiệt được sao!
