hân hoan, nước mắt của họ là đích thực, có thể là nước mắt chân tình,
nhưng than ôi vẫn theo kiểu địa chủ! Kiểu địa chủ hoặc kiểu chủng viện…
Các vị lại cười ư, cả hoàng thân, ngài cũng cười đấy sao? Chắc ngài cũng
không đồng ý?
Mà mọi người quả có cười thật, hoàng thân cũng mỉm cười.
– Tôi không thưa ngay được với ông rằng tôi có đồng ý hay không, -
hoàng thân đáp, chàng vụt tắt nụ cười và giật mình như một cậu học trò bị
bắt gặp đương làm lỗi, - nhưng thú thật, tôi hết sức thích thú được lắng
nghe ông nói…
Lúc nói điều này chàng suýt như mất cả hơi thở, trán chàng toát mồ hôi
lạnh. Đó là những lời nói đầu tiên của chàng từ lúc chàng vào nhà đến giờ.
Chàng định nhìn quanh bàn một vòng, nhưng rồi không dám. Evgeni
Pavlyts trông thấy cử chỉ của chàng và mỉm cười.
– Thưa quý vị, tôi sắp thưa cùng quý vị một chuyện, - chàng lại nói tiếp
với giọng điệu cũ, với vẻ cao hứng khác thường và sự nồng nhiệt, chàng lại
còn có vẻ như cười cợt chính những lời lẽ chàng nói ra nữa. - Một sự kiện,
một nhận xét mà riêng tôi có vinh dự khám phá ra, một điều chưa hề ai nói
hay viết đến, ít ra cũng là vậy. Sự kiện này phô bày trọn vẹn cốt tủy của chủ
nghĩa tự do nước Nga, cái loại chủ nghĩa tự do tôi đương bàn đến ở đây.
Trước hết, nói một cách tổng quát, chủ nghĩa tự do là gì nếu không phải là
một sự công kích (đúng lý hay không lại là một chuyện khác) những trật tự
hiện hữu của sự vật? Há không phải như thế sao? Vâng, điều tôi nhận thấy
chính là chủ nghĩa tự do Nga không phải là một sự công kích những trật tự
hiện hữu của sự vật, mà là công kích vào chính bản chất của sự vật, công
kích chính sự vật đó, chứ chẳng phải chỉ đơn thuần công kích thể chế của
chúng hay những trật tự đã được an bài tại Nga, chủ nghĩa đó công kích
chính nước Nga đó. Con người theo chủ nghĩa tự do mà tôi đang nói đây đã
đi đến chỗ chối bỏ chính nước Nga, hay nói một cách khác, у oán ghét và
đánh đập chính mẹ của y. Một sự thất bại và rủi ro nào đến cho nước Nga
đều là cớ cho у cười cợt và khiến у thích chí. Y chán ghét những truyền
thống dân tộc, chán ghét lịch sử Nga, у chán ghét tất cả. Nếu có lời biện
