ra vùng đất đó thì đúng hơn. Quý vị có thể tin chắc rằng niềm hạnh phúc
của ông đã lên đến tuyệt đích có lẽ vào ba hôm trước ngày ông khám phá ra
Tân Thế Giới, khi mà đám thủy thủ nổi loạn trong cơn tuyệt vọng đã toan
quay về Âu châu. Điều đáng kể không phải là Tân Thế Giới: Lục địa đó rồi
cũng có thể chìm xuống biển sâu. Columb đã chết mà chưa kịp thấy hay
đúng hơn là chưa kịp nhận biết ông đã khám phá ra điều gì. Chính sự sống
mới là điều đáng kể, chỉ riêng sự sống mà thôi- nghĩa là cuộc tìm kiếm,
khám phá không ngừng, bất tuyệt về cuộc sống- chứ không phải là bản thân
cái được khám phá đâu. Nhưng tại sao tôi cứ nói mãi, nói hoài những
chuyện này nhỉ? Tôi ngờ rằng những chuyện tôi nói đây nó giống như
những chuyện tầm thường nhất hạng cho đến nỗi người ta cầm chắc tôi là
một học sinh lớp sơ đẳng đang nặn bút làm một bài tập làm văn tả cảnh
“mặt trời mọc”, hoặc giả người ta sẽ bảo rằng cu cậu cũng muốn nói điều gì
đó, nhưng dù cố gắng hụt hơi rồi mà cũng chẳng làm sao diễn tả cho ai hiểu
nổi. Tuy nhiên, tôi có thể nói thêm rằng, trong mọi tư tưởng nghiêm túc của
con người phát sinh, từ trí não của ai đó, vẫn luôn luôn có một điều gì đó
còn lại bất khả chuyển đạt đến cho người khác hiểu được, dù cho người ta
có viết bao nhiêu pho sách để cắt nghĩa tư tưởng đó ròng rã suốt ba mươi
lăm năm trời cũng vậy; luôn luôn vẫn có một điều gì không thể nào vuột ra
khỏi trí não và vẫn còn lại với con người cho đến mãi mãi. Người ta chết đi
chôn theo cùng nó, không bao giờ thông đạt được cho ai khác cái điều mà
có lẽ là tinh hoa của tư tưởng con người. Nhưng nếu giờ đây tôi cũng bó
tay không làm sao chuyển đạt được trọn vẹn những nỗi niềm quặn thắt giày
vò tôi trong suốt sáu tháng qua, thì ít ra người ta cũng sẽ hiểu rằng chắc tôi
đã phải trả giá quá đắt cho “niềm tín quyết tối hậu” của tôi đây, đó là điều
tôi cảm thấy cần thiết, vì những lý do riêng tư, đưa ra trước ánh sáng trong
những lời bày tỏ này”.
Nhưng tôi xin được tiếp tục.
