đòi đời bứt rứt chẳng yên, đời đời tầm thường ti tiện không dứt (bởi vì họ ti
tiện, ti tiện quá sức)? Lỗi tại ai trong việc họ phải khốn khổ và không biết
cách sống, dù họ còn đến sáu mươi năm trước mặt để sống? Tại sao
Zarnitzin lại chịu chết đói khi hắn còn đến sáu mươi năm trước mặt để
sống? Và từng người cứ trưng ra nào là những rách rưới, nào là những bàn
tay chai đá vì làm lụng, giận hoảng và la lối : “Chúng tôi làm quần quật
như trâu, chúng tôi lao động mà vẫn đói như chó, vẫn nghèo xác nghèo xơ!
Kẻ khác thì lại ngồi mát ăn bát vàng! (Thật là một điệp khúc muôn đời!).
Rồi bên cạnh họ, có một kẻ cũng bươn chải, ngược xuôi từ tinh mơ đến tối
đất- đó là một gã yếu đuối khốn khổ, khốn nạn, một tên Ivan Fomitr
Xuricov, sinh ra đã là một “cậu ấm”- gã sống ở tầng trên trong chung cư
của chúng tôi – thế mà lúc nào áo hắn cũng hở cùi chỏ, cúc áo thì xổ tung,
suốt từ sáng đến tối đi làm thuê làm mướn đủ thứ việc cho đủ mọi hạng
người. Chuyện trò với gã thì được nghe gã bảo: “Tôi nghèo khổ, bần cùng,
bất hạnh, vợ tôi chết vì tôi không có tiền mua thuốc, con tôi chết cóng vào
mùa đông; đứa con gái lớn của tôi thì đi làm kiếp gái bao…”. Lúc nào gã
cũng than vãn, rên rỉ. Chà, tôi chẳng bao giờ thấy xót thương bọn ngu đần
ấy chút nào, từ hồi đó đến bây giờ cũng vậy- tôi hãnh diện mà nói như thế!
Tại sao gã không thể là một Rothschild
? Lỗi tại ai nếu gã không có bạc
triệu giống như Rothschild chứ? Tại sao gã không có hàng đống tiền vàng
hoàng gia và tiền vàng Napoleon chất cao như trái núi mà quý vị thấy ở hội
chợ hay vào ngày hội giả trang? Vì nếu gã còn sống tức là mọi sự còn nằm
trong tầm khả năng của gã! Lỗi tại ai nếu gã không hiểu được điều ấy?
“Ô, bây giờ thì tôi mặc kệ, bây giờ thì chẳng còn thì giờ đâu mà giận
dữ… nhưng dạo đó, dạo đó quả đúng là tôi có cắn gối, cắn mền, xé giường,
xé chiếu vì giận. Lúc đó, tôi đã thường mộng mơ biết bao nhiêu, tôi đã xiết
bao ao ước được ném ra ngoài đường, dù mới có mươi tám tuổi đầu, gần
như trần trụi, gần như chẳng có gì che thân, bị bỏ lăn, bỏ lóc một mình, tứ
cố vô thân, vô gia cư, vô nghề nghiệp, không có một mẩu bánh mì để gặm,
không một họ hàng quyến thuộc trong một đô thị khổng lồ, dù đói khát, bị
