có nghe ngài bảo như vậy. Nhưng chẳng cần phải nói ra, tôi vẫn biết rằng
cô là ánh sáng cho ngài. Tôi đã sống với ngài suốt một tháng tròn và ngay
cả lúc đó tôi hiểu rằng cô cũng yêu ngài nữa; cô với ngài hai người là một
trong mắt tôi”.
“Nói thế này là có nghĩa lý gì nhỉ? (Trong một bức thư khác nàng viết).
Hôm qua lúc đi ngang qua cô, tôi thấy hình như cô đỏ mặt. Không thể như
thế được, chắc tôi tưởng tượng đấy thôi. Giá người ta có dắt cô đến một ổ
trộm cướp xấu xa, bẩn thỉu nhất, chỉ cho cô thấy những thói xấu trần trụi đi
nữa, chắc cô cũng không cần đỏ mặt. Có lẽ cô không thể phật ý vì một lời
xúc phạm được. Có thể cô ghét mọi kẻ gian ác, ti tiện nhưng không phải vì
cho bản thân, mà là ghét thay cho những kẻ khác, những kẻ bị tổn thương,
thiệt hại. Vì không ai có thể làm tổn thương cô được. Cô có biết rằng tôi có
cảm tưởng cô cũng yêu tôi không? Đối với tôi cũng như đối với ngài, cô là
một thần thái sáng chói, một thiên thần bất khả ghen ghét, không thể không
thương yêu. Ta có thể yêu mọi người, mọi dân tộc, mọi kẻ lân cận như mình
được không? Tôi thường tự hỏi mình câu hỏi đó. Dĩ nhiên là không, vì tự
căn bản điều đó đã trái lẽ tự nhiên rồi. Trong tình yêu nhân loại trừu tượng
luôn luôn người ta chỉ yêu chính mình đấy thôi. Nhưng điều này chỉ bất khả
đối với chúng tôi thôi, còn cô thì hoàn toàn khác hẳn: Thế thì tại sao cô
không thể yêu một kẻ khác được chứ, khi không còn ai có thể so sánh được
với cô và cô đã ở trên được mọi sự xúc phạm, mọi sự nóng nảy riêng tư?
Duy có một mình cô là có thể yêu mà không vị kỷ, chỉ có một mình cô là có
thể yêu không vì chính mình, mà vì kẻ cô yêu. Chà, chắc tôi sẽ thấy cay
đắng bao nhiêu nếu biết rằng vì tôi mà cô cảm thấy xấu hổ hay giận dữ!
Nếu thế là cô đã bại hoại rồi: Cô sẽ lập tức rơi xuống ngang hàng với tôi
ngay…
“Hôm qua, sau khi gặp cô, tôi về nhà vẽ ra trong trí một bức tranh. Các
nhà nghệ sĩ hay vẽ đấng Christ theo những dữ kiện chép trong Phúc âm,
còn tôi sẽ diễn tả ngài khác hẳn. Tôi sẽ vẽ ngài cô đơn trơ trọi, - các môn
đồ của ngài đôi lúc phải bỏ ngài lại một mình chứ. Tôi chỉ vẽ có một đứa
trẻ con ở bên ngài. Đứa bé ấy chơi đùa cạnh ngài, có lẽ nó sẽ trò chuyện
