sĩ”, ngược lại, trò hiệp sĩ cao hơn mọi thứ hạnh phúc, và chỉ cần có khả
năng đạt tới nó đã là hạnh phúc rồi. Vậy là vấn đề giữa chúng ta đã giải
quyết xong. Tôi kính trọng anh chính vì, vào cái thời chua chát này, anh
vẫn nuôi dưỡng được một “ý tưởng” nào đó (cứ yên tâm, tôi nhớ rồi).
Nhưng dầu sao cũng không thể không nghĩ đến mức độ, bởi lẽ chính bây
giờ anh muốn sống ra trò, muốn thắp sáng một cái gì đó, muốn trở nên cao
hơn nước Nga, muốn bay qua như một đám mây giông làm cho tất cả mọi
người khiếp sợ và thán phục, rồi chính anh sẽ ẩn mình ở Bắc Mỹ. Chắc có
một cái gì đó tương tự trong lòng anh, tôi thấy cần nhắc anh bởi vì tôi yêu
anh chân thành, anh bạn ạ.
Tôi có thể rút ra kết luận gì từ những lời đó? Đó chỉ là sự lo lắng cho
tôi, cho phương diện vật chất của tôi; thể hiện tình cảm tuy tốt đẹp nhưng
cũng bình thường của người cha; song đó có phải là cái tôi cần do những tư
tưởng mà vì chúng, mỗi người cha chính trực sẽ phải đẩy con mình ra trận,
như Horace thời xưa sai các con trai mình ra trận vì ý tưởng thành La
Mã
Tôi thường hỏi ông về vấn đề tín ngưỡng, nhưng chỉ càng mù mờ
thêm. Trước câu hỏi: con cần làm gì về mặt đó? - ông trả lời như với một
đứa bé: “Hãy tin thượng đế, con yêu ạ”.
- Thế nếu như con không tin tất cả những cái đó thì sao? - Có lần tôi
tức giận lên cao giọng.
- Hay lắm.
- Hay lắm là thế nào?
- Là dấu hiệu hay nhất, anh bạn ạ; thậm chí là dấu hiệu đáng tin cậy
nhất, bởi vì những người vô thần Nga, nếu đúng là người vô thần và có một
chút thông minh, là người tốt nhất trên đời và luôn luôn có khuynh hướng
tin vào thượng đế, bởi vì chắc chắn họ tốt bụng, mà tốt bụng là vì họ hết
sức hài lòng rằng họ là người vô thần. Người Nga vô thần là những người
đáng kính, đáng tin cậy nhất, là chỗ dựa của Tổ quốc đấy.
