tính cách chủ yếu, ý nghĩ tiêu biểu của mình. Họa sĩ thì nghiên cứu khuôn
mặt một người và đoán ý nghĩ hoặc tư tưởng chủ yếu của khuôn mặt đó,
mặc dù lúc họa sĩ vẽ, ý nghĩ ấy không hề biểu hiện trên nét mặt. Còn ảnh
chụp thì chớp lấy con người như nó hiện có; thành thử rất có thể Na-poleon
có lúc trông như một gã đần, còn Bismart thì rất dịu hiền. Trong tấm ảnh
này, mặt trời như cố ý làm bừng sáng một khoảnh khắc hết sức quan trọng
trong con người nàng - tình yêu e ấp và sự trinh bạch hơi hoang dại. Bởi
bấy giờ mẹ con đang hạnh phúc, khi cuối cùng đã tin rằng ta khao khát có
tấm ảnh chân dung ấy! Bức ảnh này chụp tuy chưa lâu, song bấy giờ dầu
sao mẹ con vẫn trẻ và đẹp hơn; còn hai gò má hơi lõm này, mấy nếp nhăn
trên trán này, ánh mắt sợ hãi này, với năm tháng nó cứ rõ dần, càng ngày
càng nhiều thêm. Anh có tin không? Tôi không thể hình dung mẹ anh với
khuôn mặt khác được. Trước kia mẹ anh trẻ đẹp biết bao! Phụ nữ Nga xấu
đi rất nhanh, sắc đẹp của họ bừng lên ngắn ngủi, cái đó không chỉ do đặc
điểm dân tộc học, mà còn vì họ biết yêu hết mình đấy. Phụ nữ Nga trao tất
cả một lần, nếu họ yêu, cả hiện tại, lẫn tương lai, cả số phận: họ không biết
tiết kiệm, không cất đi để dành; sắc đẹp của họ nhanh chóng đi theo người
mà họ yêu. Đôi gò má hơi lõm này cũng là sắc đẹp đã đi theo tôi, đi vào trò
chơi của tôi. Anh vui mừng vì tôi yêu mẹ anh, thậm chí anh từng tin rằng
có lẽ tôi không yêu mẹ anh chứ gì? Anh bạn ơi, tôi rất yêu mẹ anh, nhưng
ngoài điều xấu xa, tôi chẳng làm được điều gì tốt lành cho mẹ anh… Ở đây
còn có một bức ảnh khác - anh xem đi.
Ông lấy trên bàn đưa cho tôi. Bức ảnh này kích thước nhỏ hơn hẳn,
lồng trong cái khung gỗ hình bầu dục mỏng mảnh - khuôn mặt một cô gái
gầy guộc, xanh xao nhưng rất xinh xắn, vẻ đăm chiêu đồng thời không
chứa đựng tư tưởng gì, trông ngây dại. Đường nét cân đối, được hun đúc
bởi nhiều thế hệ mới có được, song để lại ấn tượng bệnh hoạn: tựa hồ nhân
vật này đột nhiên bị một ý nghĩ bất động nào đó xâm chiếm và đành buông
xuôi. Tôi rụt rè hỏi:
- Đây… có phải là cô gái mà ba muốn cưới và cô ấy đã chết vì bệnh
lao, là con riêng của chồng nàng?
