của các nhân vật được miêu tả trong bức tranh vẽ một gia đình Nga thuộc
loại văn hóa trung lưu trong vòng ba thế hệ và trong quan hệ với lịch sử
nước Nga
, cái kẻ hậu duệ ấy đã không thể được miêu tả theo lối hiện đại
khác đi, mà chỉ có thể dưới dạng hơi chán đời, tách biệt và buồn bã
.
Thậm chí phải là một kẻ lập dị nào đó mà độc giả thoạt nhìn đã nhận biết
đó là ai. Tiếp đó, ngay cả đứa cháu - kẻ hậu duệ chán đời ấy cũng biến mất,
sẽ xuất hiện những nhân vật mới, và ảo ảnh mới; nhưng đó là những nhân
vật như thế nào? Nếu họ không đẹp, thì tiểu thuyết Nga không thể tiến triển
thêm. Nhưng than ôi, đâu phải chỉ có tiểu thuyết mới thế?
Càng đi xa, càng phải quay trở lại với các ghi chép của cậu. Chẳng
hạn ta hãy theo dõi cả hai gia đình của Versilov (lần này tôi xin phép được
nói thật). Thứ nhất, về chính Andrei Petrovich Versilov, tôi không bàn rộng
ra, nhưng ông là người khai sáng. Đó là một nhà quý tộc cổ xưa, đồng thời
là người kiểu công xã Paris. Ông là một nhà thơ thật sự và ông yêu nước
Nga, song ông lại hoàn toàn phủ định nó. Ông không theo tín ngưỡng nào,
song ông hầu như sẵn sàng chết cho một cái gì bất định, cái mà ông chưa
biết gọi là gì, nhưng ông say sưa tin vào nó, theo gương vô số nhà văn minh
Âu-Nga của thời kỳ Peterburg trong lịch sử nước Nga. Nói về ông thế là
đủ, còn về gia đình gốc của ông: tôi sẽ không nhắc đến đứa con trai của
ông, y không xứng với vinh dự đó. Ai có mắt đều có thể nhìn thấy trước
những đứa như y sẽ đi đến đâu, và kéo theo những đứa khác đi đến đâu.
Nhưng còn cô con gái của ông, Anna Andreevna thì sao? Một nhân vật kiểu
như mẹ Mitrofania
trong tu viện, tất nhiên không thể dự đoán sẽ phạm tội
gì, như thế đã là không công tâm từ phía tôi. Bây giờ cậu nói xem, Arkady,
nếu cậu nói rằng cái gia đình ấy là cá biệt, thì tôi sẽ rất mừng. Nhưng
ngược lại, kết luận sẽ đúng hơn, nếu bảo rằng rất nhiều gia đình Nga gốc
gác như thế đang chuyển hóa hàng loạt thành những gia đình cá biệt, hòa
với đám sau thành một đám hỗn độn. Cái kiểu gia đình ngẫu nhiên ấy phần
nào được cậu vạch ra trong ghi chép của mình. Phải, cậu Arkady, cậu là
thành viên một gia đình cá biệt, tương phản với kiểu gia đình gốc ở nước ta
cách đây chưa lâu, có thời thơ ấu và niên thiếu khác hẳn.
