Mỹ trong cuộc chiến toàn cầu chống lại Moscow. Đầu năm 1980, Mỹ tặng cho
Trung Quốc quy chế tối huệ quốc. Bước đi này là một khúc ngoặt trọng đại. Nếu
không có được sự ưu tiên tiếp cận vào thị trường tiêu thụ khổng lồ của Mỹ thì ắt
hẳn bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc trong việc thu hút đầu tư nước ngoài và
phát triển khu vực xuất khẩu hiện đại cũng sẽ trở nên bất khả thi. Quan hệ mới
của Đặng Tiểu Bình với Mỹ đã cho phép Trung Quốc áp dụng mô hình tăng
trưởng dựa vào xuất khẩu vốn trước đó đã rất thành công tại Nhật Bản và những
Con hổ châu Á.
Phần khó khăn tiếp theo: Làm sao đất nước Trung Quốc theo chế độ Cộng
sản, thù địch quá lâu với thế giới tư bản có thể thuyết phục được các công ty
nước ngoài đầu tư vào mình? Một lần nữa, giải pháp xuất hiện không phải từ
giới chức quan liêu ở Bắc Kinh mà từ các tỉnh. Mùa thu năm 1978, Diệp Phi, Bộ
trưởng Bộ Giao thông vận tải, đã gặp gỡ các cán bộ của Công ty Hải hành tàu
hơi nước của thương nhân Trung Hoa (China Merchant’s Steam Navigation -
CMSN) tại Hồng Kông. Đây là công ty do chính phủ Trung Quốc sở hữu nhưng
đặt tại Hồng Kông. Diệp Phi vừa mới trở về từ một chuyến đi công tác nước
ngoài trước đó và đã nghe nói về khái niệm “khu chế xuất” (EPZ) giống như
những cái mà Lý Quốc Đỉnh đã mở ở Đài Loan. Ông háo hức trước viễn cảnh
giới thiệu chúng vào Trung Quốc và đề nghị CMSN đảm nhận một dự án như
vậy. CMSN nghĩ ra một kế hoạch xây dựng một cơ sở phá dỡ tàu cũ tại một khu
công nghiệp ở tỉnh Quảng Đông. Lực lượng lao động Trung Quốc giá rẻ sẽ tháo
dỡ những con tàu cũ và kim loại phế liệu sẽ được bán sang Hồng Kông để thu
về ngoại tệ. Lãnh đạo CMSN, một anh hùng Cộng sản kháng chiến có mối quan
hệ với giới thượng lưu, Viên Canh, đã trình đề xuất lên các nhà lãnh đạo Đảng
Cộng sản Trung Quốc. Tháng 1/1979, Bắc Kinh cho phép CMSN phát triển một
khu công nghiệp của riêng mình tại Xà Khẩu nằm dọc theo ranh giới với Hồng
Kông. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc dành ra một vùng địa lý làm nơi thu hút
đầu tư nước ngoài.
Quyết định bất thường về chính sách này là bước đi đầu tiên trong tiến trình
làm thay đổi không chỉ một mình Trung Quốc mà còn cả toàn bộ nền kinh tế thế
giới. Nó dẫn đến sự ra đời của đặc khu kinh tế (special economic zone – SEZ)
tại Trung Quốc. Không lâu sau khi khu công nghiệp của CMSN hình thành, đích
