vật cơ giới đương thời) bắt đầu âm thầm nếm trải tính bi kịch của nó, để, từ
thời Hegel - sau kinh nghiệm của Đại cách mạng Pháp - người ta đã có thể
thanh thản hơn khi nhận ra tính hài kịch của nó. Và hài kịch, như Hegel
tinh tế nhận xét, là “một sự xác tín, qua đó, hoàn toàn mất đi nỗi sợ hãi
trước bất kì cái gì xa lạ cũng như hoàn toàn làm mất đi tính bản chất của tất
cả cái gì xa lạ. Sự xác tín như thế chính là một tình trạng khỏe khoắn và
được khỏe khoắn của Ý thức”... (Sđd, §747).
Không phải ngẫu nhiên khi các tính chất tự tha hóa và bị lệch lạc trong
tính cách không có tính cách của Rameau đã mở đường cho nghị luận tâm
lí học và nhân loại học ở thế kỉ XIX và còn âm vang trong văn học và triết
học thế kỉ XX. Lionel Trilling, trong Sincerity and Authenticity (Sự trung
thực và đích thực), xem Hắn (Rameau) là bước đầu tiên dẫn đến sự phân
tích đạo đức học của Nietzsche không phải bằng cách kết án luân lí mà
bằng cách cho rằng luân lí không phải là một sự thể hiện đích thực
(authentic performance); nó có thể không phản ánh đúng những gì có trong
lòng người (đó cũng là nhược điểm cơ bản của đạo đức học thời Khai sáng
như nhận định của Alasdair MacIntyre trong tác phẩm After Virtue (Sau
đức hạnh) cực hay của ông).
Rameau là hình mẫu kinh điển của các xu hướng hư vô chủ nghĩa; anh
ta hầu như tiếp thu hết mọi luận cứ phản căn (anti-foundational) chống lại
các hình thức truyền thống của quyền uy luân lí, Nhà thờ và Nhà nước, tự
nhận mình là hoàn toàn phi-luân và hư vô chủ nghĩa. Rameau toát lên tinh
thần của thời đại (Zeitgeist) như là kẻ tiền phong cho tâm thức hậu hiện đại
đang lan tràn hiện nay, nếu ta hỏi về hậu hiện đại như Lyotard (Hoàn cảnh
hậu-hiện đại/La condition post-moderne) rằng: “Hậu-hiện đại là gì?... Rõ
ràng nó là một bộ phận của hiện đại... Một tác phẩm chỉ có thể trở thành
hiện đại nếu trước đó nó đã là hậu-hiện đại. Hiểu như thế, chủ nghĩa hậu-
hiện đại không phải là chủ nghĩa hiện đại ở điểm kết thúc của nó mà là ở
trạng thái khai sinh của nó, và trạng thái này là hằng cửu”. Cách nói nghịch
lí này có nghĩa: hậu-hiện đại là tâm thức, là thử nghiệm có tính tiền phong
