trong lúc mới ra đời khi nó vi phạm những quy ước, vi phạm sự đồng thuận
và các giá trị hiện hành. Trạng thái này là hằng cửu trong mọi lĩnh vực -
văn hóa, chính trị, xã hội... - trước khi có nỗ lực thiết lập lại trật tự của hiện
đại! Như thế, đạo đức học hậu-hiện đại có người tiền phong là Diderot, ít ra
trong nhận thức rằng ta không cần phải ra sức xóa bỏ tính hàm hồ, nước đôi
của cuộc sống mà phải biết học cách đối diện với nó, sống chung với nó.
Tuy nhiên, ta không thể quá lạc quan. Thật có ý nghĩa khi ta nghĩ đến
tâm thế và cách hành xử của ông triết gia, nhân vật xưng Tôi trong tác
phẩm: “Tôi ngẫm nghĩ, tất cả những điều anh bạn vừa nói nghe hay ho hơn
là xác đáng.” Sau khi âm thầm thừa nhận tính giả đạo đức của chính hàng
ngũ của mình, Tôi vẫn không thực sự đi vào đối thoại mà chỉ bình luận kiểu
dấm dẳn, nhát gừng. Tôi liên tục trách Hắn đã thiếu nhất quán. Hắn vừa
ngán ngẩm xã hội thối nát, muốn học theo Diogène sống trong thùng gỗ để
theo đuổi chân lí, vừa thú nhận rằng không thể từ bỏ được bao cám dỗ của
cuộc sống “haute couture”
. Tôi vội phê phán Hắn là đớn hèn (và Hắn
vui vẻ đồng ý!). Tôi thừa nhận những điểm do Hắn vạch trần, nhưng chỉ
thừa nhận cho chính mình thôi, chứ không tự lên án chính mình đã sống và
làm việc bên trong lòng xã hội ấy. Trong khi Hắn công khai thú nhận việc
thủ lợi trong hệ thống thối nát là sự phản bội, thì phải chăng lợi ích của Tôi
là ở chỗ bảo vệ cho luật chơi bên trong hệ thống mà Hắn đã lên án.
Tác phẩm đặc biệt sâu sắc ở nhân vật Tôi: vừa biết nghe và hiểu sự
phê phán đối với hệ thống, vừa sẵn sàng lên án kẻ phê phán! Trong thâm
tâm, Tôi thừa nhận sự phê phán nghiêm khắc của Hắn, nhưng, về mặt công
khai, vẫn lên án Hắn là không xác đáng. Sự đời là vậy: sự xác đáng của kẻ
phê phán khó mà được công khai thừa nhận khi anh ta dại dột phê phán
trực diện một hệ thống hay một xã hội nhất định. Hắn vốn thừa biết cách
nói cho hay điều dối trá để kiếm miếng ăn hằng ngày, nhưng lại không biết
ăn nói (giả đạo đức) sao cho có thể chấp nhận được, vì thế, đã bị mất uy tín
ngay trong hệ thống mà Hắn phê phán. Luận cứ và tâm thế của Tôi là một
