Trước khi học nói tiếng Swaheli, đặc trưng mối liên hệ giữa tôi với thế giới
thư từ người bản xứ là nỗi tò mò: tôi có thể đọc to những gì họ viết mà
chẳng hiểu lấy một từ. Tiếng Swaheli không có chữ viết đến khi người da
trắng vào cuộc; họ đã lưu tâm sao cho các từ được viết theo cách phát âm,
và không có mẹo luật chính tả cổ lỗ giăng bẫy người đọc. Tôi có thể ngồi
oang oang đọc một cách máy móc, từ này nối tiếp từ kia, đồng thời theo dõi
phản ứng ở tất cả người nhận thư đang hồi hộp nín thở vây quanh mà tuyệt
nhiên chẳng hiểu ất giáp chi. Lúc thì họ nhất tề òa lên nức nở trước câu tôi
đọc, hay xoắn hai tay vào nhau, khi khác lại vui sướng bật khóc; phản ứng
thường gặp hơn cả của mọi người là phá lên cười, họ luôn ôm bụng cười
lúc tôi đọc.
Sau này đạt tới trình độ hiểu những gì đang đọc, tôi nhận ra ảnh hưởng của
tin tức đã được khuếch đại nhiều lần thông qua chữ viết. Các thông điệp,
nếu truyền đạt bằng lời nói, sẽ bị nghi ngờ và khinh rẻ - vì dân bản xứ rặt
những kẻ hoài nghi tột độ - giờ lại được đón nhận như chân lí sách Phúc
Âm. Tương tự vậy, dân bản xứ cực kì bén nhạy trước các sai sót trong lời
ăn tiếng nói; một sơ suất như thế khiến họ vô cùng hả hê, chẳng bao giờ
quên, và chỉ bằng vào cái sơ sẩy nhất thời nơi đầu lưỡi sẽ đặt cho người da
trắng biệt hiệu cả đời phải mang; nhưng nếu là lỗi trên giấy, điều này phổ
biến bởi đám viết thuê khá dốt nát, họ luôn khăng khăng lí giải theo một
nghĩa nào đó, có thể lấy làm lạ rồi bàn ra tán vào, và thà tin vào điều phi lí
nhất còn hơn nhìn nhận đó là lỗi câu chữ.
Trong những giấy tờ tôi từng đọc, có lá thư gửi một cậu thanh niên ở đồn
điền, người viết, giữa các tin tức khác, thông báo vắn tắt thế này: “Tôi đã
nấu một con khỉ đầu chó.” Tôi giảng giải rằng anh kia hẳn muốn nhắn là
anh ta bắt được một con khỉ đầu chó, bởi trong tiếng Swaheli hai từ này khá
tương đồng. Tuy nhiên người nhận lá thư giãy nảy.
“Không đâu, không phải vậy đâu Msabu,” anh ta nói. “Anh ấy viết gì trong
thư? Thứ gì được biên ra nào?”
