mà không gây ảnh hưởng gì đến những con người nóng nảy, nồng nhiệt,
đầy lòng tự hào của miền sa mạc theo cách này hay cách kia, và rất thường
xuyên, không phải là không khiến họ tổn thương sâu sắc. Họ có cảm quan
mãnh liệt về lòng biết ơn và cũng sẽ nuôi hận thù đời đời kiếp kiếp. Một lợi
ích, cũng như hành động lăng mạ hay khinh thường, luôn được khắc sâu
trong tim họ, như khắc lên đá. Họ thờ phụng đấng tiên tri Mohammed và,
giống mọi người Hồi giáo, có một hệ thống luân lí để dựa theo đó mà phán
xét bạn. Bạn có thể tạo dựng hay phá hủy thanh danh trước dân Somali chỉ
trong một giờ đồng hồ.
Người Masai ở đây giữ một vị trí đặc biệt trong các bộ tộc bản địa. Luôn
khắc cốt ghi xương, họ có thể cảm ơn bạn, và tiếp tục hằn thù bạn. Tất thảy
dân Masai đều bài xích người da trắng và ác cảm thâm căn cố đế này sẽ chỉ
xóa bỏ chừng nào chính chủng tộc này bị xóa sổ.
Còn các sắc dân không mang thành kiến như Kikuyu, Wakambas, hay
Kavirondos lại chẳng hề có nguyên tắc hay chuẩn mực nào. Họ tin đa phần
con người đều sở hữu khả năng thực hiện hầu như mọi chuyện, và bạn
chẳng thể khiến họ kinh ngạc dầu muốn đi chăng nữa. Nếu bạn tạo được
chút ảnh hưởng tới ai đó trong số họ, ta có thể nói ngay đó đích thị là một
anh chàng Kikuyu nghèo mạt rệp hoặc có đầu óc lệch lạc. Để mặc họ với
bản tính tự nhiên cùng tập quán sắc tộc, họ sẽ nhìn nhận hoạt động của
chúng ta như các hoạt động của tự nhiên vậy. Không phán xét bạn, nhưng
họ là những quan sát viên tinh tường. Cộng dồn các kết quả quan sát ấy là
hình ảnh bạn trong mắt họ, tiếng thơm hay hung danh của bạn.
Về mặt này lớp người cùng khổ ở châu Âu giống dân Kikuyu. Họ không
phán xét bạn, tuy nhiên cộng dồn bạn. Nếu họ ưa thích hay quý trọng bạn,
thì cũng theo cách người ta yêu Chúa; không phải bởi những gì bạn làm với
họ, tuyệt đối không dựa trên những gì bạn đối đãi với họ, mà do chính con
người bạn.
Một bữa la cà thăm thú trong bệnh viện, tôi bắt gặp ba bệnh nhân mới, một
người đàn ông có nước da đen nhánh cùng cái đầu bò mộng và hai thiếu
