diện mạo người nhảy mang vẻ ngất ngây thần thánh, từa tựa hết thảy bọn
họ thật sự sẵn sàng chết vì nhau.
Họ còn có các vũ điệu khác chẳng hạn những người tham gia liên tục tiến
nhập hoặc lao ra khỏi một vòng tròn nhiều đống lửa trong lúc vũ công
chính nhảy bật rất cao và xa; tiết mục này cũng có vô khối động tác múa
giáo và tôi tin chắc đây là màn tái hiện một chuyến săn sư tử.
Cùng sáo và trống, ở Ngoma còn có các ca sĩ. Một số nổi danh khắp cả
nước và được mời từ xa tới. Tiết mục của họ là một câu chuyện kể có vần
điệu hơn là bài hát. Họ là các soạn giả ứng khẩu, sáng tác tùy hứng ngay tại
chỗ những khúc ballad, được dàn đồng ca nhanh nhảu, đầy tập trung của
các vũ công hòa theo. Giữa đêm khuya thanh vắng, quả là dễ chịu khi được
nghe một lời ca êm ái vút lên rồi được các giọng trẻ trung lặp lại đều đặn,
nhịp nhàng. Nhưng nếu tiết mục kéo dài suốt đêm, với nhịp trống chốc
chốc điểm một tiếng tạo hiệu ứng, màn trình diễn sẽ trở nên vừa đơn điệu
đến chết, vừa là màn tra tấn lạ lùng, như thể bạn sẽ không sao chịu nổi nếu
nó cứ tiếp tục dẫu chỉ thêm một giây, hoặc nếu nó vĩnh viễn ngưng bặt.
Thời tôi ở đó ca sĩ danh tiếng nhất tới từ Dagoretti. Anh có chất giọng trong
và khỏe, bên cạnh đó còn là một vũ công siêu hạng. Anh vừa hát vừa đi
hoặc chạy bên trong vòng người đang nhảy múa, bằng những bước trượt
dài, nửa như quỳ, đặt một bàn tay khum khum cạnh miệng; cử chỉ đó cơ hồ
để tập trung âm thanh nhưng lại đem đến ấn tượng là một bí mật cực kì
nghiêm trọng đang được tiết lộ cho riêng đám đông giáo chúng. Nom anh
như chính tiếng vang vọng của châu Phi. Anh biết cách, nếu muốn, làm
công chúng của mình hạnh phúc, hoặc có tâm trạng hăng hái ra trận, hay
cười lăn cười bò. Anh có một bài hát rất khủng khiếp, một bản chiến ca,
trong ấy tôi tin ca sĩ được mường tượng đang chạy khắp làng trên xóm dưới
hiệu triệu cả dân tộc đứng lên chiến đấu, và mô tả cho họ cảnh tàn sát và
cướp bóc ra sao. Trăm năm trước bài hát hẳn sẽ khiến máu trong huyết
quản dân nhập cư da trắng đông lại. Tuy nhiên thông thường anh chẳng gây
khiếp hãi đến vậy. Một tối anh ca ba bài mà tôi đòi Kamante dịch cho nghe.
