cũng hệt như nhiều người khác, phải chịu phép trước một thuyết tương đối
mà họ chẳng hiểu mô tê gì.
Đôi khi quá ngán ngẩm các bô lão trong Kyama, tôi thẳng thắn nói ra quan
điểm của mình về họ. “Lớp già đời các vị,” tôi nói, “đang phạt vạ những
thanh niên cốt để chuyện dành dụm được chút tiến thành ra vô phương với
họ. Lớp trẻ không sao ngóc đầu còn các vị tha hồ đi mua hết lũ con gái chứ
gì.” Đám bô lão chăm chú lắng nghe, các cặp mắt đen, ti hí sáng lên trên
những khuôn mặt khó nẻ, nhăn nheo, những đôi môi mỏng mấp máy như
đang lặp lại từng lời. Trong một dịp ngoại lệ, họ thích thú lắng nghe thứ
phương châm hay ho ấy được phát biểu thành lời.
Mặc cho mọi khác biệt trong nhãn quan của hai bên, vị thế một quan tòa
trước người Kikuyu đem lại cho tôi vô số ích lợi quý báu. Khi ấy tôi còn
trẻ, và mặc dù từng suy xét trước sau về sự công bằng cùng nỗi bất công,
nhưng chủ yếu ở góc độ người bị xét xử chứ chưa bao giờ từ ghế quan tòa.
Tôi rất nỗ lực phán xét công bằng, và vì sự yên bình tại đồn điền. Đôi phen,
khi vụ việc trở nên nan giải, tôi phải rút lui và dành thời gian suy nghĩ trước
sau, trùm kín đầu bằng tấm áo choàng tinh thần chẳng cho ai khả dĩ tới
quấy rầy, kể lể này nọ cùng tôi. Đấy luôn là biện pháp hữu hiệu trước dân
chúng đồn điền, và tôi nghe họ kháo nhau, kể cả rất lâu sau đó, với thái độ
thán phục, về một vụ việc cực kì hóc búa đến độ chẳng ai lần ra được manh
mối trong thời gian ít hơn một tuần. Ta luôn có thể khiến người bản xứ thán
phục bằng cách phung phí nhiều thời gian cho một vấn đề hơn chính anh ta,
chỉ có điều việc này chẳng dễ chút nào.
Thực tế dân bản địa vẫn muốn tôi làm quan tòa, vẫn cho các phán quyết của
tôi là có giá trị, chỉ có thể được giải thích do lối nghĩ suy mang chất huyền
thoại hay thần học của họ. Người Âu châu đã đánh mất năng lực tạo ra các
câu chuyện thần thoại hay tín điều và phải bù đắp thiếu hụt này từ nguồn
cung thời quá vãng. Nhưng trí não người châu Phi lại vận hành tự nhiên và
dễ dàng đi theo các con đường sâu kín, mờ ảo ấy. Năng lực trời phú này
của họ bộc lộ mạnh mẽ trong mối quan hệ với dân da trắng.
