theo ý thích của chủ. Tình trạng này giống chế độ nô lệ hơn là chế độ nông
nô ở Tây Âu vào thời kỳ đó. Những nguyên tắc và tư tưởng chủ đạo của
cuộc Cách mạng Pháp thời kỳ 1789-1799 đã luôn đồng hành cùng Binh
đoàn vĩ đại của Napoleon, phá vỡ những thể chế xã hội lạc hậu thời trung
cổ, thay đổi các khuôn thước chính trị, và khơi gợi những khái niệm của
chủ nghĩa dân tộc tại nơi nó đến. Di sản Napoleon để lại rất thiết thực: các
bộ luật và những quy tắc hành chính dân sự công cộng đã thay thế hoàn
toàn hệ thống luật lệ địa phương vùng miền đầy rắc rối, và những khái
niệm mới về cá nhân, gia đình và quyền sở hữu tài sản đã được đưa vào
thực hành. Hệ thống đo lường thập phân cũng được sử dụng và dần trở
thành tiêu chuẩn, thay thế cho một mớ hỗn độn của hàng trăm cách thức đo
đếm tại địa phương.
Điều gì đã khiến đoàn quân vĩ đại nhất của Napoleon thất bại đau đớn
như vậy? Tại sao đội quân bất khả chiến bại của Napoleon lại thua cuộc
thảm hại trong chiến dịch tại nước Nga? Một trong những lời giải thích kỳ
lạ nhất, biến tấu lại từ bài đồng dao cổ của nước Anh, là “vì thiếu một chiếc
nút áo”. Dường như kỳ lạ đến mức khó tin, sự tan tác của đội quân
Napoleon có thể xuất phát từ sự phân rã của một vật quá nhỏ bé là chiếc nút
áo, một chiếc nút áo bằng thiếc, chính xác là loại nút nhỏ được dùng để cài
kín tất cả các loại áo quần: từ áo choàng của sĩ quan đến những chiếc quần
và áo khoác của bộ binh. Khi nhiệt độ giảm xuống thấp, kim loại thiếc sáng
loáng bắt đầu chuyển hóa thành loại bột vụn phi kim màu xám; bột này vẫn
là thiếc nhưng có cấu trúc khác với thiếc kim loại. Phải chăng đây chính là
điều đã xảy ra với những chiếc nút áo bằng thiếc được đính trên quân phục
của đội quân Napoleon. Một nhân chứng tại Borisov đã mô tả đoàn quân
của Napoleon như “một đám những con ma khoác các tấm chăn cũ, áo
choàng phụ nữ cũ, thảm hoặc áo khoác cũ thủng lỗ chỗ”. Phải chăng, khi
các chiếc nút thiếc bị rã ra thành bột tại nhiệt độ thấp, binh lính của
Napoleon đã trở nên quá yếu ớt bởi cái lạnh kinh khiếp của mùa đông nước
Nga, đến mức họ không thể hoàn thành được các nhiệm vụ chiến đấu? Phải
