và Hahn đã giành giải thưởng một mình năm 1944 nhờ sự ủng hộ của các
thành viên thân phe Trục.
Xấu hổ thay, khi biết tin về chiến thắng của mình (dù đang bị quân Đồng
minh giam giữ vì nghi ngờ ông chế tạo bom nguyên tử cho Đức; sau đó ông
đã được thả), Hahn không hề lên tiếng bảo vệ Meitner. Như một kết quả tất
yếu, người phụ nữ mà ông từng quý trọng đến mức chống lại cấp trên và
cùng cộng tác trong một xưởng mộc đã không nhận được gì. Như một số sử
gia nhận xét, bà là nạn nhân “của thiên kiến, sự độc đoán chính trị, vô tâm
và hấp tấp”.
*
Ủy ban Nobel đã có cơ hội sửa chữa sai lầm này vào năm 1946 hoặc muộn
hơn, sau khi lịch sử làm rõ những đóng góp của Meitner. Ngay cả các bộ não
chủ chốt của Dự án Manhattan cũng thừa nhận là phải biết ơn bà. Nhưng Ủy
ban Nobel – nổi tiếng là “một bà thím già hay dỗi” (như tạp chí Time từng
nhận xét) – không dễ thừa nhận sai lầm. Dù liên tục được nhiều người và
đặc biệt là Kazimierz Fajans – người hiểu nỗi đau khi mất một giải Nobel
hơn bất cứ ai – đề cử, Meitner đã qua đời năm 1968 mà không được trao
giải.
Thật may là “lịch sử luôn công bằng”. Nguyên tố thứ 105 trên bảng tuần
hoàn được Glenn Seaborg, Al Ghiorso và một số nhà khoa học đặt tên là
“hahni” theo tên của Otto Hahn vào năm 1970. Nhưng trong cuộc chiến gay
gắt để giành quyền đặt tên cho các nguyên tố giữa hai nước Mỹ và Nga thì
số phận của “hahni” cũng chẳng khác gì tình cảnh của Ba Lan trong lịch sử:
IUPAC đã tước bỏ cái tên đó vào năm 1997 và thay bằng “dubni”. Do các
quy tắc đặc biệt trong việc đặt tên nguyên tố* (mỗi tên chỉ được đề xuất một
lần), hahni đã mãi mãi mất đi cơ hội xuất hiện trên bảng tuần hoàn sau này.
Giải Nobel là tất cả những gì Hahn nhận được. Và IUPAC cũng đã vinh
danh Meitner bằng một vinh dự vượt xa giải Nobel: nguyên tố thứ 109 sẽ
mãi mãi được gọi là “meitneri”.
