giả luôn có sức hấp dẫn không thể cưỡng lại với những người không hiểu về
chi phí cơ hội: thà làm ăn chân chất để kiếm tiền tiêu đời đời, còn hơn dày
công “làm ra tiền” để mà sớm “hết đời”. Tuy nhiên, cần đến một số bộ óc
thông minh mới ngăn chặn được giới tội phạm và thiết kế ra những loại tiền
tệ hầu như không thể làm giả.
Rất lâu sau khi nổi danh nhờ phát minh ra phép vi-tích phân và Định luật
Vạn vật Hấp dẫn, Isaac Newton đã trở thành Sở trưởng Sở đúc tiền Hoàng
gia Anh trong vài năm cuối của thế kỷ 17. Bấy giờ Newton đã vào ngũ tuần
và ông chỉ muốn làm công cao ăn lương dày. Nhưng ông cũng chẳng ăn
không ngồi rồi. Làm giả tiền xu – đặc biệt là cạo các cạnh của tiền xu để
“cắt xén” và đúc lại các đồng xu mới từ vụn kim loại ấy – có đầy rẫy ở các
khu phức tạp của London. Newton vĩ đại lúc này vật lộn với các gián điệp,
đám hạ lưu, kẻ say rượu và giới trộm cắp. Là một con chiên ngoan đạo,
Newton đã phớt lờ những lời cầu khẩn và thẳng tay truy tố những kẻ phạm
tội với cơn phẫn nộ của Chúa trong Cựu Ước. Ông còn đem kẻ đúc tiền giả
láu cá William Chaloner – kẻ đã cáo buộc ông gian lận tại xưởng đúc tiền
suốt nhiều năm – đi treo cổ và mổ bụng thị chúng.
Việc làm tiền xu giả là vấn đề nổi cộm trong nhiệm kỳ của Newton, nhưng
không lâu sau khi ông từ chức, hệ thống tài chính thế giới lại phải đối mặt
với những mối đe dọa mới từ tiền giấy giả. Hoàng đế triều Nguyên Hốt Tất
Liệt đã ban hành tiền giấy ở Trung Quốc vào thế kỷ 13. Tuy lan truyền
nhanh chóng ở châu Á (phần vì Hốt Tất Liệt đã xử tử bất cứ ai từ chối sử
dụng loại tiền này), nó lại chỉ xuất hiện gián đoạn ở châu Âu. Nhưng khi
Ngân hàng Anh bắt đầu phát hành tiền giấy vào năm 1694, những lợi thế của
nó đã bộc lộ rõ rệt. Quặng dùng để đúc tiền rất đắt, của cải lại dựa trên sản
lượng quặng phân bố không đồng đều. Đồng tiền thì cồng kềnh. Tiền xu
cũng dễ làm giả hơn tiền giấy, vì kiến thức về gia công kim loại đã phổ biến
rộng rãi trong nhiều thế kỷ qua. (Ngày nay, tình hình hoàn toàn ngược lại.
Bất kỳ ai có máy in laser đều có thể dễ dàng làm ra một tờ 20 đô la Mỹ giả y
