đã co lại thành trạng thái ngưng tụ Bose-Einstein lạnh nhất, nhớt nhất và
mỏng manh nhất từng xuất hiện trong vũ trụ.
Nhưng nếu nói “hai ngàn nguyên tử rubidi” thì đã làm mất sự đặc biệt của
trạng thái ngưng tụ Bose-Einstein. Hai ngàn nguyên tử rubidi riêng lẻ đã trở
thành một nguyên tử rubidi khổng lồ. Đó là một điểm kỳ dị và lời giải thích
lại quay về với Nguyên lý Bất định. Một lần nữa, nhiệt độ chỉ là tốc độ dao
động trung bình của các nguyên tử. Khi nhiệt độ chỉ còn 10-9 Kelvin, tốc độ
dao động của các nguyên tử không còn là mấy; nghĩa là độ bất định về tốc
độ thấp đến mức vô lý, gần như bằng không. Và do bản chất sóng của các
nguyên tử ở cấp độ đó, độ bất định về tọa độ của chúng phải rất lớn.
Lớn đến mức khi hai nhà khoa học không ngừng làm lạnh các nguyên tử
rubidi và ép chúng lại với nhau, các nguyên tử bắt đầu phình ra, chồng chéo
rồi hòa vào nhau. Điều này tạo ra một “nguyên tử” đủ lớn để nhìn được bằng
kính hiển vi (Điều này chỉ đúng trên lý thuyết, vì nguyên tử lớn ấy quá kém
bền). Đó là lý do tại sao chúng ta nói rằng trong trường hợp này (mà không
phải bất kỳ trường hợp nào khác), Nguyên lý Bất định có thể áp dụng ở cấp
độ lớn hơn và ảnh hưởng đến một vật có quy mô (suýt thì) bằng con người.
Cần chưa tới 100.000 đô la Mỹ tiền thiết bị để tạo ra trạng thái vật chất mới
này, và trạng thái ngưng tụ Bose-Einstein chỉ tồn tại trong mười giây trước
khi biến mất. Nhưng vậy là đã đủ lâu để mang về giải Nobel cho Cornell và
Wieman vào năm 2001.*
Cùng với sự cải thiện của công nghệ, các nhà khoa học ngày càng làm tốt
hơn trong việc khiến vật chất tạo nên trạng thái ngưng tụ Bose- Einstein.
Tuy vẫn chưa có nhu cầu, nhưng có lẽ các nhà khoa học sẽ sớm chế tạo ra
“tia laser vật chất”, bắn ra các chùm nguyên tử siêu định hướng mạnh hơn
laser ánh sáng hàng ngàn lần; hoặc băng “siêu rắn” có thể “chảy” qua nhau
mà không mất đi sự rắn. Những điều viễn tưởng trong tương lai như vậy có
thể tuyệt vời chẳng kém laser ánh sáng và chất siêu lỏng trong thời đại khá
đáng nể của chúng ta hiện nay vậy.
