Người Pháp thua trận đến nơi vì những dân công mang vác như thời
nguyên thủy đó. Những nhà phân tích của Pháp đã tính toán rằng Võ
Nguyên Giáp không thể đặt pháo nặng trên những ngọn đồi, sườn núi xung
quanh và nguồn tiếp tế của ông sẽ cạn kiệt sau bốn ngày giao chiến. Họ lại
hai lần sai lầm. Nhiều đoàn tiếp tế dài đến hàng trăm cây số bất chấp đường
xấu, ít thuận tiện cho xe cộ, tệ hại hơn nữa là bị không quân Pháp ném bom
không ngừng. Ngoài những khó khăn đó, dân công tiếp vận của Võ Nguyên
Giáp còn phải chịu đựng mưa kéo dài, kéo theo sạt lở, bùn lầy, đường
ngập… tất cả những trở ngại ấy chẳng kém gì bị máy bay oanh tạc. Nhưng
hãy nghe Võ Nguyên Giáp kể, “Các đoàn xe vận tải dũng cảm vượt qua suối
sâu, đèo cao, rừng núi rậm rạp, lái xe nhiều đêm không ngủ để chở súng đạn
ra tiền tuyến”. Từng đoàn xe đạp thồ chất đầy lương thực, súng đạn, ì ạch
tiến từng bước, không kể hàng nghìn bè mảng lướt trên sông, chở hàng đến
các nơi chuyển tải, ở đó hàng vạn dân công chờ sẵn, tiếp tục khiêng gánh
vượt qua luồng lạch và các đoạn đường mà thuyền bè, xe đạp hay xe ô tô tải
không đi được. “Tất cả mọi thứ”, Võ Nguyên Giáp kể: “từ bếp lưu động đến
bệnh viện lưu động dã chiến tiếp tục được chở ra phía trước bất chấp pháo
binh hay không quân địch bắn phá”.
Ông đã nói quá một chút khi nói “bệnh viện lưu động dã chiến”.
Bernard Fall dẫn chứng Võ Nguyên Giáp chỉ có một bác sĩ phẫu thuật thật
sự là bác sĩ Tôn Thất Tùng để chăm sóc 50.000 lính ở Điện Biên Phủ!
Nhưng một mình ông với sáu trợ lý phụ mổ đã có những cố gắng không mệt
mỏi. Với thiết bị nghèo nàn thiếu thốn, với một số thuốc ít ỏi, làm việc trong
những điều kiện hoàn toàn thiếu vệ sinh, đội ngũ bác sĩ quân y nhỏ bé này
đặc biệt thất vọng khi phải “đánh vật” với những chấn thương tâm thần hung
dữ thường không tránh được của những người lính bị thương ngoài mặt trận.
Dù thế nào Võ Nguyên Giáp cũng ghi nhận rằng: “Chưa bao giờ những
chàng trai trẻ Việt Nam phải đi xa nhà đến những nơi xa xôi trong nước
nhiều như thế”. Ông nói thêm: “Những con người đó không phải là khách đi
du lịch mong muốn những chuyến viếng thăm có hướng dẫn!” Đó là những
