Cứ vào khoảng quá bảy giờ tối, tôi lại tới chỗ Bô-đin để lấy chữ ký cho
bản thông cáo tác chiến định kỳ. Đồng chí sửa lại tỉ mỉ, khen ngợi những
người viết và tế nhị đề cập tới những chỗ còn chưa đạt. Về sau, tôi thấy rõ
là Bô-đin biết cách để cho bất kỳ nhận xét nào của đồng chí, dù có tác dụng
rất ít, cũng được nhắc lại hai lần.
Một giờ sau, tham mưu trưởng gọi tôi lên và ra lệnh:
– Đồng chí bắt tay ngay vào việc chuẩn bị dự thảo mệnh lệnh rút lui
chung cho các tập đoàn quân.
Đồng chí trao văn kiện cho tôi. Đưa mắt lướt qua, tôi lặng người đi:
“… Đại bản doanh Bộ Tổng tư lệnh tối cao ra lệnh: Từ ngày 17 tháng
Mười, Phương diện quân Tây – Nam bắt đầu rút về tuyến Ca-xtô-rơ-nai-a,
Xta-rưi Ô-xcôn, Nô-vưi Ô-xcôn, Va-lu-ki, Cu-pi-an-xcơ, Cra-xnưi Li-man;
phải hoàn thành trước ngày 30 tháng Mười…”.
Điều đó có nghĩa là bộ đội phương diện quân chúng tôi không chỉ rút từ
80 đến 200 ki-lô-mét, mà còn phải bỏ lại Khác-cốp, Bê-lơ-gô-rốt, vùng
công nghiệp Đôn-bát.
Tôi không thể trấn tĩnh được nữa. Điều gì đã buộc Đại bản doanh phải hạ
một quyết tâm cực kỳ khó khăn như vậy? Vì tôi không thể quên là mới một
tháng trước đây, khi phương diện quân chúng tôi lâm vào tình thế còn bế
tắc hơn, như chúng tôi nghĩ, thì Đại bản doanh đã kiên quyết không cho
phép rút lui một khoảng cách gần như thế. Vậy mà hiện nay khi bộ tư lệnh
phương diện quân không đề nghị điều đó, khi tình thế của phương diện
quân còn vững vàng hơn nhiều so với hồi giữa tháng Chín, thì lại có mệnh
lệnh rút lui. Tôi không kìm được mình và nói lên nỗi ngạc nhiên ấy với Bô-
đin. Đồng chí vừa đi đi lại lại trong phòng, vừa trầm ngâm nói:
– Chắc bản thân đồng chí cũng biết rõ điều này: nếu đứng trong chiến
hào quan sát trận đánh thì thấy một đằng, còn nếu đứng trên điểm cao – tầm
nhìn được mở rộng, thì sẽ nhận ra điều mà trước kia mình không hề nghĩ
tới. Điểm quan sát càng cao thì tầm nhìn càng rộng. Vấn đề là ở chỗ đó. Tôi
và các đồng chí còn chưa biết nhiều điều. Song, Mát-xcơ-va không chỉ thấy
