Stalin và tự cảm thấy mình liên quan đến nó bằng cùng một nỗi sợ, cùng
một giấc thôi miên. Và rồi còn có... Còn có điều là những người phụ nữ,
trong bất cứ hoàn cảnh nào, hoàn cảnh to tát nhất hay khủng khiếp nhất, có
khả năng sống câu chuyện kín đáo của riêng họ: cuộc sống phụ nữ của
riêng họ tự rẽ xé ra một con đường qua bất cứ trở ngại nào, và điều ấy là
quan trọng hơn cả. Có thể đấy là lý do khiến những người phụ nữ ấy sống
sót được qua chiến tranh mà không đánh mất tâm hồn mình trong đó. Bằng
cách bảo tồn cái tôi của họ ở tận đáy sâu con người họ.
Trong mỗi câu chuyện thường thoảng ánh lên cái điều mà tôi muốn gọi
là sự “bí ẩn của đàn bà”. Họ kể cho tôi những mẹo vặt ngây thơ của con
gái, những bí mật nhỏ nhoi của họ, ngôn ngữ bằng cử chỉ của họ: làm thế
nào mà giữa cái thường nhật “nam tính” của chiến tranh, trong cái nghề
“nam tính” là chiến tranh, họ cố giữ vẫn là chính họ. Giành giữ lãnh địa
bên trong của họ. Và bây giờ tôi muốn chọn ra đây những câu chuyện chủ
yếu nói về cái ấy: về cuộc sống phụ nữ. về những niềm vui và những lo
toan của họ đối diện với chiến tranh. Nhiều năm sau chiến tranh, những
người phụ nữ ấy còn ghi nhớ trong tâm trí một số lượng kỳ lạ những chi tiết
nhỏ nhoi về đời lính. Một phổ rộng kỳ lạ những tông màu và những sắc độ,
những sắc màu và những giọng nói. Bởi phụ nữ sống cảm tính hơn và tinh
tế hơn đàn ông: họ bẩm sinh là thế. Trong thế giới của họ, cuộc sống và con
người gắn liền với nhau, và dòng chảy của một cuộc đời có giá trị riêng của
nó: họ nhớ lại chiến tranh như là một thời kỳ trong cuộc đời của họ. Không
nhớ nhiều những hành động đã làm mà nhiều hơn là trải nghiệm đã sống
qua. “Khi tôi đẹp, thì chiến tranh, buồn thay... Những năm đẹp nhất của tôi
đã trôi qua ngoài mặt trận, tiêu tan ngoài ấy, và rồi, tôi già đi rất nhanh..
(Anna Galaï, xạ thủ) Và rồi...
Sau khoảng cách nhiều năm, một số sự kiện có vị trí lớn hơn, trong khi
một số khác nhỏ đi. Và cái phần trở nên quan trọng hơn, là phần con người,
phần riêng tư của quá khứ. Điều đó nữa, cũng đáng chú ý: so sánh những gì
quên đi, xóa mờ khỏi ký ức, chôn vùi theo cách nào đó của chính mình, và
những gì còn là cốt yếu và phập phồng, lay động tâm hồn ta sau hàng nhiều
