nhiều tác giả
Chiến tranh nhìn từ nhiều phía
Chiến tranh và bệnh vĩ cuồng
Nguyễn Hoàng Văn
Nếu tổn thất đầu tiên của chiến tranh, nói theo Hiram Warren Johnson, là
“sự thật”
thì, với chúng ta, sau khi cuộc chiến kết thúc đã gần ba mươi
năm, tổn thất đó vẫn còn, vẫn tiếp tục gây nên những hệ lụy văn hóa lâu
dài.
Hệ lụy văn hóa đặc thù và phổ quát nhất của tổn thất ấy, theo tôi, là chứng
vĩ cuồng. Bàn về cội nguồn và diễn tiến của cuộc chiến như một ván cờ cụ
thể, từ những diễn tiến tình thế đến những tính toán và những nước cờ rình
rập của các ông Joseph Stalin, Mao Trạch Ðông hay Leonid Brezhnev trước
các ông Harry Truman, John F. Kennedy, Lyndon Johnson hay Richard
Nixon; của ông Hồ Chí Minh trước ông Ngô Ðình Diệm; của ông Võ
Nguyên Giáp trước các ông Henri Navarre hay William Westmoreland; của
ông Lê Ðức Thọ trước ông Henry Kissinger v.v... là công việc của những sử
gia và, kể ra, họ đã làm được kha khá. Chấp nhận hay bài bác, toàn bộ hay
từng phần, là tùy vào vị trí của từng phía và, chắc chắn, còn lâu thì từng
phía mới nhích đến để chia sẻ ở cái sự gọi là “đại đồng trong tiểu dị”. Nếu
nhìn từ góc độ văn hóa thì, có thể nói, chiến tranh cũng đã gây ở chúng ta
những tác động khá “đại đồng”, khả dĩ áp dụng cho từng phía. Thế nhưng,
trước hết, thế nào là “văn hóa chiến tranh”, đặc biệt là của chiến tranh Việt
Nam?
Nếu “văn hóa”, trên ý nghĩa phổ quát nhất, là một hệ giá thống những giá
trị vật chất hay tinh thần mà một cộng đồng cùng học hỏi, sáng tạo và chia
sẻ thì, với hệ giá trị đó, cộng đồng đó sẽ có những cách thức phản ứng đặc
thù trước những hoàn cảnh đặc thù, như cái đặc thù của từng cuộc chiến,
chẳng hạn. Và nếu “chiến tranh văn hóa” là một ý niệm muộn màng, thuộc
loại “hậu-Chiến tranh lạnh”, thì “văn hóa chiến tranh” chẳng phải là thứ gì
mới mẻ. Cứ nhớ, năm 1946, trong cái tâm trạng bàng hoàng thảng thốt
trước những mất mát và hoang tàn sau Ðệ nhị thế chiến, chỉ một năm sau
