Thủy Tiên" của Nguyễn Huy Thiệp gần đây là một ví dụ. Không đâu vào
đâu cả. Người khiêu khích thì thô, người tấn công thì phô. Trước đây, người
ta “ngông" bằng triết học như Phạm Công Thiện, “điên" bằng thơ ca như
Bùi Giáng. Có một sự dễ thương trí thức trong các hiện tượng văn nghệ
“bất thường" đó. Còn bây giờ thì không, những sự “bất thường" hôm nay
chỉ khiến chúng ta buồn nản vì vẻ thô lỗ thực dụng của nó.
Nhắc đến Phạm Công Thiện, tôi chắc nhiều người cũng như tôi, khi mới
lớn ít nhiều đều bị mê hoặc bởi các tác phẩm “triết học" của ông. Dĩ nhiên
khi trưởng thành hơn một chút, tôi nhận ra những sách gọi là “triết học" của
Phạm Công Thiện thật ra chỉ là những tác phẩm thơ ca. Chúng lộn xộn, đầy
cảm tính, và không trình bày một vấn đề triết học nào đến đầu đến đuôi.
Nhưng chúng làm ta say đắm vì sự mãnh liệt của cảm xúc, sự rực sáng của
thông tuệ. Tác phẩm hay nhất của Phạm Công Thiện với tôi là tập thơ
“Ngày Sinh Của Rắn". Mười bài thơ trong tập sách mỏng này thật tuyệt
diệu. Tôi đã đọc đi đọc lại chúng trong những đêm lạnh một mình ở Seattle
những ngày mới qua Mỹ.
Tôi cũng vừa mới đọc bài viết đăng lại trên talawas của
chuyện bố ông, nhà thơ Phùng Cung. Tôi chưa đọc nhiều văn chương
Phùng Cung. Nhưng việc người ta giam một nhà thơ 12 năm tù chỉ vì tư
tưởng nghệ thuật của ông thì thật kinh hoàng. Tôi tự hỏi Phùng Cung đã
nghĩ gì suốt 12 năm dài trong tù. Tôi tự hỏi gia đình ông, con cái ông đã
trải qua những thiếu thốn, kỳ thị, lo sợ như thế nào suốt thời gian đó; và thơ
ca nào, triết học nào có thể nâng đỡ con người trong nỗi đau khổ to lớn như
vậy. Ðôi khi nhân danh nghệ thuật, chúng ta mang văn chương đi quá xa
khỏi đời sống. Những số phận nghệ sĩ như Phùng Cung nhắc nhở chúng ta
về sự phù phiếm của kiểu văn chương như vậy. Một sự phù phiếm đáng xấu
hổ.
Khi tôi đang viết những giòng này thì biết được tin về vụ chặt đầu Nick
Berg, một thanh niên 26 tuổi người Mỹ làm việc ở Iraq. Những bức ảnh từ
internet video cho thấy năm kẻ khủng bố bịt mặt đứng phía sau Nick, bị trói
quặt tay sau lưng ngồi dưới đất. Một tên bịt mặt nắm tóc, kéo đầu người
thanh niên về một bên, tên khác rút dao cắt cổ Nick trong khi anh đang
