vô tình, tính khó bảo, tính ngoan cố tai ác của dân chúng, các tổ hợp đồi bại
của các tính tư lợi đầy vị kỷ được trang bị bởi vũ khí hùng mạnh do các
thiết chế tự do cung cấp, các nhà cải cách ấy đôi khi luyến tiếc một bàn tay
sắt sẽ san bằng tất cả những trở ngại đó và ép buộc một tập hợp dân chúng
cứng đầu chịu cai trị tốt hơn nữa. Tuy nhiên, (ta hãy bỏ qua một bên thực tế
là thỉnh thoảng đôi khi cũng có một ông vua chuyên chế triệt bỏ sự lạm
quyền, nhưng sẽ có chín mươi chín ông vua chuyên chế khác chẳng làm gì
cả ngoài việc tạo nên thói lộng quyền ấy) những ai nhìn theo hướng như thế
để mong thực hiện các kỳ vọng của mình, thực ra đã bỏ mất một yếu tố
mang tính nguyên tắc của ý tưởng về chính thể tốt, đó là sự cải tiến bản
thân dân chúng. Một trong các lợi ích của nền tự do là kẻ cầm quyền không
thể làm ngơ trước ý kiến của dân chúng và không thể cải thiện các công
chuyện của dân chúng thay cho họ mà lại không cải thiện họ. Nếu như giả
sử rằng dân chúng có thể được cai trị tốt bất chấp ý nguyện của họ thì chính
thể tốt của họ cũng sẽ không kéo dài được lâu hơn là nền tự do của một dân
chúng được giải phóng nhờ quân đội nước ngoài mà không có sự hợp tác
của chính họ. Quả đúng là một ông vua chuyên chế có thể giáo dục một tập
hợp dân chúng, và nếu quả có làm như thế thật thì đó sẽ là sự tạ lỗi tốt nhất
cho nền chuyên chế của ông ta. Thế nhưng mọi nền giáo dục đều nhằm làm
cho con người không giống với các cỗ máy, nên về lâu về dài giáo dục sẽ
làm họ đòi hỏi được tự mình kiểm soát các hành động của mình. Các triết
gia hàng đầu của Pháp ở thế kỷ XVIII đã từng được giáo dục bởi các tín đồ
dòng tu Jesuit. Có vẻ như ngay cả nền giáo dục Jesuit thực ra cũng bồi
dưỡng lòng ham muốn tự do. Bất cứ cái gì tiếp thêm sinh lực, dù ít đến đâu,
cho các khả năng, cũng sẽ tăng thêm lòng ham muốn nhằm thực hành nhiều
hơn các khả năng ấy mà không bị ngăn trở; một nền giáo dục đại chúng sẽ
là thất bại, nếu nó giáo dục dân chúng tới bất kỳ trạng thái nào đó mà
không phải là trạng thái gây được cho họ lòng ham muốn và đòi hỏi.
Tôi hoàn toàn không có ý lên án sự thừa nhận quyền lực chuyên chế
dưới hình thức một nền độc tài tạm thời trong những trường hợp cực kỳ
khẩn cấp. Xưa kia các dân tộc tự do cũng đã từng ban phong quyền lực như
