ta để chống lại một kẻ này rồi một kẻ khác trong những kẻ đàn áp trực tiếp.
Uy thế của ông ta tiến bộ chậm chạp, nhưng nó là kết quả của việc sử dụng
thành công lợi thế mà cơ hội chỉ dành riêng cho ông ta. Chắc chắn là cùng
song hành với tiến trình này, tập quán phục tùng sự đàn áp cũng giảm bớt
theo. Quyền lợi của nhà vua là ở chỗ cổ vũ mọi mưu toan cục bộ của các
nông nô nhằm giải phóng mình thoát khỏi các ông chủ của họ và đặt mình
dưới sự thần phục trực tiếp bản thân ông ta. Dưới sự bảo trợ của ông ta đã
hình thành rất nhiều cộng đồng không biết một ai khác trên đầu ngoài nhà
vua. Tuân phục theo nhà vua ở một khoảng cách, tự bản thân nó đã là sự tự
do, so với quyền thống trị của viên lãnh chúa ở trong lâu đài ngay sát cạnh;
và nhà vua, suốt thời gian dài, buộc phải ở vị thế thi hành quyền uy của
mình như một đồng minh hơn là một ông chủ của các giai tầng mà ông ta
giúp đỡ giải phóng họ. Bằng cung cách như thế, một quyền lực trung ương,
về nguyên tắc là chuyên chế, nhưng trên thực tế nói chung bị giới hạn
nhiều, đã là công cụ đưa dân chúng trải qua giai đoạn cải tiến cần thiết,
điều khó có thể đạt được bằng một chính thể đại diện. Ở châu Âu [thời của
Mill], vẫn còn có những nơi phải trải qua con đường này vì không có con
đường khác. Ở một nước như nước Nga, hầu như chỉ có một chính quyền
chuyên chế hoặc một cuộc thảm sát toàn thể mới có thể đem lại sự giải
phóng cho nông nô.
Cũng là các diễn biến lịch sử đã minh họa thật thuyết phục một kiểu
cách khác nữa, ở đó một nền quân chủ không giới hạn đã vượt qua được
các chướng ngại trên con đường tiến bộ; những chướng ngại mà một chính
thể đại diện, do khuynh hướng tự nhiên của nó, có khi lại làm cho trầm
trọng thêm. Một trong các trở ngại mạnh nhất đối với sự cải tiến, ngay cả
tới giai đoạn tiến bộ rồi, chính là tinh thần địa phương thâm căn cố đế. Một
số bộ phận nhân loại, về nhiều phương diện khác, tỏ ra có khả năng và sẵn
sàng cho nền tự do, có thể lại không đủ trình độ để hợp nhất thành một dân
tộc, dù là nhỏ nhất. Không phải chỉ có tính ganh ghét và ác cảm khiến họ
không ưa nhau và ngăn cản mọi khả năng cho một sự hợp nhất tự nguyện,
nhưng có thể họ còn chưa tiếp thu được bất cứ tình cảm và tập quán nào
