Chương 15
Vì mục đích tối hậu của cuộc đời cá nhân và của nhà nước giống nhau, cho
nên, người có mục đích cuộc đời tốt đẹp nhất và mục đích của một hiến
pháp tốt đẹp nhất cũng phải giống nhau. Cũng thế, ta thấy hiển nhiên là đối
với cả cá nhân và nhà nước, cần phải có đức tính thư nhàn, vì như ta đã bàn
nhiều lần, sau thời chiến là thời bình, và sau thời giờ làm việc là thời giờ
nghỉ ngơi. Nhưng, sự thư nhàn và sự rèn luyện tâm trí có thể được phát huy,
không những qua những đức tính được thực tập lúc nhàn rỗi, mà còn qua
những đức tính hữu ích trong công việc. Muốn có đời sống thư nhàn, trước
hết, con người cần có những nhu yếu phẩm. Một nước, do đó, trước hết
phải có tính tự chế, không hoang phí xa hoa, can đảm, và có khả năng chịu
đựng, vì như tục ngữ có câu: “Kẻ nô lệ không có thời giờ nhàn rỗi,” và
những ai không dám đương đầu với hiểm nguy như những đại trượng phu,
sẽ bị quân thù đô hộ. Lòng can đảm và sức chịu đựng là đức tính cần có
trong công việc; suy tư triết lý (sự khôn ngoan) là đức tính cần có trong lúc
thư nhàn; sự tiết chế và công bình cần có trong cả hai trường hợp, và còn
cần hơn nữa nhất là trong thời bình và nhàn rỗi, vì trong chiến tranh, người
ta cần phải công chính và tiết độ, còn khi hoà bình, được hưởng chiến lợi
phẩm và thư nhàn, người ta dễ sinh thói hư tật xấu. Còn những người tài
giỏi và có được hầu như mọi tài sản trên đời, như những cư dân của “Hòn
đảo Hạnh phúc,” thì họ lại là những người cần có sự tiết độ và công bình
hơn ai hết. Những người này cần có sự khôn ngoan, tiết độ và công bình, và
càng được thư nhàn nhiều bao nhiêu cộng với vật chất dư thừa, họ càng cần
những đức tính này bấy nhiêu. Ta có thể thấy dễ dàng lý do một nước muốn
được hạnh phúc, cần phải có những đức tính này. Nếu người ta bị chê cười
vì [một lý do nào đó] mà không có khả năng hưởng dụng của cải vật chất
của cuộc đời, thì những người này còn đáng bị coi khinh hơn nữa nếu họ
không biết dùng những của cải này trong lúc thư nhàn - những người có
khả năng cao trong hành động và chiến tranh, nhưng khi có hoà bình và thì
