dân Sparta, được huấn luyện để đương đầu với hiểm nguy, đã tạo được
quyền lực lớn lao. Nhưng có điều chắc chắn: người dân Sparta hiện nay
không có hạnh phúc khi thấy đế quốc của họ đã mất, và nhà lập pháp của
họ cũng đã sai lầm. Bởi vì thật là khôi hài khi một mặt, người dân Sparta
tiếp tục tuân thủ luật pháp và làm theo những gì nhà lập pháp thiết chế, mặt
khác, cũng chẳng có ai xía vào công việc nội bộ của họ, thế mà họ đã bị
mất đi phần tốt đẹp nhất của đời sống!
Những nhà tư tưởng này còn sai lầm về mô hình chính quyền nào nhà lập
pháp nên lựa chọn. Chính quyền tự do thì cao nhã hơn và bao hàm nhiều
đức tính hơn chính quyền độc tài. Một nước không thể được xem là hạnh
phúc, và nhà lập pháp không thể được ca tụng vì đã huấn luyện dân chúng
của mình đi chinh phục và thống trị những nước lân bang; đó là một điều
cực xấu. Dựa trên lập luận này, người dân nào cũng nên, và nếu có thể thì
chiếm lấy quyền lực trong nước của mình - thế mà chính người dân Sparta
cũng coi là một trọng tội khi kết án tướng
Pausanias, người đã có tước trọng quyền cao, tội soán đoạt ngôi vua.
Không có nguyên tắc nào cũng như luật lệ nào đặt việc tranh quyền đoạt lợi
làm mục tiêu lại có thể được xem là hữu ích hay chính đáng, dù cho cá
nhân hay cho quốc gia. Những điều này nhà lập pháp cần phải khắc ghi vào
tâm trí dân chúng của mình.
Người dân cũng không nên được dạy về chiến tranh với mục tiêu bắt người
khác làm nô lệ; nhưng chỉ để tự vệ, không để mình bị nước khác bắt làm nô
lệ, và xây dựng đế quốc nhằm đạt được mục tiêu tốt cho người dân trong
nước, chứ không phải để đàn áp thống trị kẻ khác; và sau cùng, trở thành
chủ nhân của những kẻ đáng bị làm nô lệ. Thực tế cũng như lý luận đều
chứng minh: nhà lập pháp nên hướng những hoạt động và phương tiện của
nhà nước vào việc thiết lập hoà bình và đời sống thư nhàn cho dân chúng.
Như ta đã thấy, những nhà nước quân sự thường chỉ có được an ninh khi
đang có chiến tranh, nhưng sụp đổ khi đã lập thành đế quốc; điều này cũng
giống như sắt thép sẽ bị rỉ sét khi không dùng đến trong hoà bình. Và bởi
