khi đủ tuổi trưởng thành thì cũng đến phiên mình được hưởng và đảm nhận
vai trò lãnh đạo.
Như vậy, ta kết luận là trên một phương diện, người cai trị lẫn người dân có
điểm giống nhau [vì cùng là một người, khi nhỏ thì chịu sự lãnh đạo, khi
lớn lên thì đảm nhận trách nhiệm lãnh đạo], nhưng khác nhau trên phương
diện khác. Và như thế, việc giáo dục cũng vừa giống nhau, vừa khác nhau.
Tục ngữ có câu: “nếu muốn chỉ huy giỏi, thì trước hết, phải học cách vâng
lời”. Như đã trình bày trong những phần đầu, chính quyền được điều hành
theo hai cách. Cách thứ nhất nhằm phục vụ quyền lợi của người cầm
quyền, và cách thứ hai nhằm phục vụ quyền lợi của người dân. Cách thứ
nhất, ta thường gọi là chế độ độc tài, cách thứ hai là chế độ của những
người tự do. [Những người trẻ tuổi và tự do, trước hết, phải học vâng lời].
Một số những mệnh lệnh bắt buộc người tự do phải thi hành một công việc
nào đó, và công việc này không khác gì với những công việc mà người nô
lệ phải làm, nhưng những công việc này khác nhau vì ý định của người cầm
quyền. Cho nên, có một số việc hạ tiện (dành cho nô lệ), nhưng những
người trẻ tuổi tự do vẫn rất hãnh diện thi hành. Không phải vì bản chất của
công việc mà vì mục đích của công việc khiến cho công việc trở thành ti
tiện hay vinh dự. Hơn thế nữa, ta thấy rằng, đức hạnh của người công dân
và người cầm quyền cũng tương tự như đức hạnh của một người tốt, và
cũng chính một người vừa là người dân vừa là người cai trị, bởi vậy, nhà
lập pháp phải chú ý đến việc đào tạo người dân trở nên tốt, đến những
phương thức nào để đạt được mục đích này, và cứu cánh của một đời sống
hạnh phúc là gì.
Phần tinh thần của con người được chia làm hai phần, một phần là lý trí và
phần kia tuân theo lý tính. Khi nói rằng một người tốt, đó là bởi vì người đó
có đức hạnh trong cả hai phần. Những người chấp nhận lý luận này đều
thấy rõ ràng cứu cánh của đời sống thuộc về phần có lý tính, vì trong thế
giới thiên nhiên cũng như trong nghệ thuật, những phần tử nào thuộc thứ
cấp luôn luôn đóng vai trò trợ giúp cho những phần tử cao cấp , và trong
