có thể trở nên đạo đức khi những công dân - những người tham gia vào
chính sự - là những người có đức hạnh, và trong đất nước của chúng ta, tất
cả công dân đều tham gia vào chính sự. Như vậy, ta phải tìm hiểu xem
phương thức nào khiến cho người ta trở nên có đức hạnh. Dĩ nhiên, một tập
thể công dân có thể là một tập thể tốt và đạo đức mà không nhất thiết mỗi
cá nhân công dân phải tốt. Nhưng dù sao, khi mọi công dân đều trở nên có
đức hạnh thì vẫn tốt hơn, vì cái tốt chung vẫn là tập hợp những cái tốt của
từng cá nhân.
Có ba điều khiến cho con người trở nên tốt và có đức hạnh; đó là do bản
năng thiên phú, do tập quán, và qua lý tính (khả năng suy nghĩ và phán
đoán). Trước hết, xét về phương diện thiên nhiên, ta thấy con người, chứ
không phải những “con” (loài động vật) nào khác, mới có cả những quan
năng về phần hồn lẫn phần xác. Nhưng, có những phẩm chất, dù người ta
có được từ lúc mới sinh, cũng không giúp ích gì trong việc phát triển nhân
cách, vì bị thói quen làm thay đổi, hoặc tốt hơn, hoặc xấu hơn. Những loài
động vật sống theo bản năng bẩm sinh, dù có một vài loài, trong một số
trường hợp nào đó, bản năng bẩm sinh cũng bị thay đổi bởi tập quán. Con
người, và chỉ con người mới có được lý trí. Vì thế, đối với con người, phải
có sự hoà hợp của cả ba thành tố: bản năng thiên nhiên, tập quán và lý tính,
thì mới trở nên tốt được, vì không phải lúc nào ba thành tố này cũng hoà
hợp với nhau; như ta đã từng thấy con người, vì sự dẫn dắt của lý trí, làm
rất nhiều việc trái ngược với bản năng và tập quán. Trong chương trước, ta
đã thấy rằng, bản năng thiên nhiên được uốn nắn dễ dàng qua bàn tay của
nhà lập pháp. Vấn đề còn lại là công việc của giáo dục. Ta học được điều gì
đó, một phần là nhờ ở tập quán (thực hành) và một phần là nhờ ở sự chỉ dạy
(liên quan đến lý trí).
