Chương 13
Bây giờ, ta có thể bàn về cơ cấu chính trị, tức là hiến pháp của một nước.
Nhưng trước hết, ta phải xác định xem, một nước vừa có hạnh phúc, vừa
được cai trị khéo léo gồm có những phần tử nào, và những phần tử này phát
xuất từ đâu ra. Để đạt được tình trạng hạnh phúc, bất cứđiều gì cũng vậy,
cần có hai thứ: thứ nhất là xác định cho đúng cứu cánh, và thứ hai là có
phương tiện để đạt được cứu cánh đó. Cứu cánh và phương tiện có thể phù
hợp với nhau, nhưng cũng có thể trái ngược với nhau. Có lúc, người ta xác
định được mục đích đúng đắn, nhưng khi hành động lại không đạt được
mục đích. Có lúc, người ta có những phương tiện tốt đẹp nhưng lại có mục
đích không đúng. Cũng có khi, cả hai mục đích và phương tiện đối chọi lẫn
nhau. Thí dụ, trong ngành y khoa, những y sĩ chẳng những không hiểu hết
bản chất của bệnh trạng, mà cũng không có cả những phương tiện hữu hiệu
để trị bệnh. Để đạt được tình trạng tốt đẹp, trong cả nghệ thuật lẫn khoa
học, cứu cánh và phương tiện phải được chú trọng ngang nhau.
Một đời sống tốt đẹp, tức hạnh phúc, là cứu cánh mà con người ai cũng
muốn có. Có người đủ sức để đạt được cứu cánh này cho mình; có những
người khác, vì thiếu may mắn, hay vì trời không cho có được khả năng như
kẻ khác, nên không đạt được mục đích này, vì đời sống tốt đẹp đòi hỏi phải
có những điều kiện vật chất bên ngoài. Đối với những ai trời cho khoẻ
mạnh, họ sẽ ít cần những thứ cần thiết bên ngoài hơn những người yếu
đuối. Có những người trời cho có đủ điều kiện và sức khoẻ để sống một đời
sống tốt đẹp, lại đi lầm đường. Nhưng vì mục đích của ta là tìm hiểu xem
mô hình chính quyền nào là mô hình tốt nhất, nghĩa là dưới thể chế chính
trị nào, một nước được cai trị tốt nhất; và vì một nước được cai trị tốt nhất
là một nước có cơ hội và điều kiện tốt nhất để đạt được hạnh phúc, cho nên,
trước hết ta phải xác định thật rõ: thế nào là bản chất của hạnh phúc.
