Frederick Engels
Chống Duhring
Đạo đức và Luật pháp
IX. Đạo đức và pháp quyền chân lý vĩnh cực
Chúng tôi không đưa ra đây những mẫu lấy từ cái mớ hỗn độn của những
lời ba hoa nhạt nhẽo và những câu sấm hồ đó, rởm lại là từ những lời nhảm
nhí thuần tuý mà suốt trong năm mươi trang sách ông Đuy-rinh hiến cho
độc gỉa của mình, coi đó là một khoa học sâu đến tận gốc về những yếu tố
của ý thức. Chúng tôi chỉ dẫn ra đoạn sau đây:
"Kẻ nào chỉ có khả năng suy nghĩ bằng ngữ ngôn thôi thì kẻ đó chưa bao
giờ cảm thấy được tư duy trừu tượng, tư duy thực sự là gì."
Theo đó thì súc vật là những nhà tư tưởng trừu tượng nhất, thực sự nhất, vì
tư duy của chúng không bao giờ bị vẩn đục bởi sự can thiệp rầy rà của ngữ
ngôn cả. Dẫu sao, xét theo những tư tưởng của ông Đuy-rinh và thứ ngữ
ngôn mà ông ta dùng để diễn đạt những tư tưởng đó, thì người ta thấy rằng
những tư tưởng ấy ít thích hợp đến mức nào với bất cứ một ngữ ngôn nào
và ngôn ngữ Đức cũng ít thích hợp đến mức nào với những tư tưởng ấy.
Cuối cùng, với một cảm giác nhẹ nhõm, chúng ta có thể chuyển sang phần
thứ tư, phần này, ngoài cái mơ hồ lớn những lời lẽ mơ hồ đó ra thì ít nhất
cũng còn trình bày được đây đó một điều gì có thể hiểu được về vấn đề đạo
đức và pháp quyền. Lần này, ngay từ đầu, chúng ta đã được mời đi du hành
trên các thiên thể khác: những yếu tố của đạo đức cũng phải
"biểu hiện... một cách trùng hợp ở tất cả những sinh vật không phải loài
người, những sinh vật mà lý tính tích cực của chúng phải sắp xếp một cách
có ý thức những biểu hiện bản năng của sự sống. Vả lại, sự quan tâm của
chúng ta đến những kết luận như thế vẫn không lớn lắm... Nhưng ngoài ra
đó vẫn là một ý kiến mở rộng một cách bổ ích tầm mắt của chúng ta, nếu
như chúng ta hình dung được rằng trên những thiên thể khác, đời sống cá
nhân và đời sống tập thể đều nhất thiết phải xuất phải từ một sơ đồ... không
thể gạt bỏ hay bỏ qua cái tổ chức cơ bản chung của một sinh vật hành động
theo lý tính".
