Frederick Engels
Chống Duhring
Biện chứng
XIV. Kết luận
Chúng ta đã kết thúc phần triết học; còn những điều bịa đặt khác về tương
lai ở trong cuốn "Giáo trình" thì chúng ta sẽ bàn tới xem xét việc ông Đuy-
rinh làm đảo lộn chủ nghĩa xã hội. ông Đuy-rinh đã hứa với chúng ta cái gì
? Tất cả. Và ông ta đã giữ được những lời hứa nào ? Chẳng có gì hết.
"Những nhân tố của một triết học hiện thực, và do đó cũng hướng về hiện
thực của tự nhiên và của đời sống" một "thế giới quan hết sức khoa học",
"những tư tưởng sáng tạo ra hệ thống", và tất cả những thành tích khác của
ông Đuy-rinh mà chính ông ta đã làm rùm beng bằng những lời lẽ hết sức
hoa mỹ, bất cứ về mặt nào cũng đều là sự bịp bợm thuần tuý. Đồ thức luận
vũ trụ, "quy định một cách chắc chắn những hình thức, cơ bản của tồn tại
mà không hề làm tổn hại chút nào đến tính chất sâu sắc của tư tưởng", hoá
ra chỉ là một bản sao lại một cách vô cùng hời hợt lô-gích học của Hegel,
và cùng với lô-gich học này nó chia xẻ điều mê tín cho rằng những "hình
thức cơ bản" ấy, hay những phạm trù lô-gích, có một sự tồn tại đầy bí ẩn ở
một chỗ nào đó trước khi có thế giới và bên ngoài thế giới, và phải được
"ứng dụng" vào thế giới. Triết học về tự nhiên đã cung cấp cho chúng ta
một môn học về nguồn gốc vũ trụ mà điểm xuất phát là "một trạng thái bất
biến của vật chất", một trạng thái mà người ta chỉ có thể quan niệm được
nhờ một sự lẫn lộn không thể cứu vãn được về mối liên hệ giữa vật chất và
vận động, và hơn nữa, chỉ khi nào người ta thừa nhận một thượng đế nhân
cách hoá đứng bên ngoài thế giới, chỉ có thượng đế này mới có thể làm cho
trạng thái ấy chuyển sang vận động được. Khi nghiên cứu giới tự nhiên hữu
cơ, sau khi vứt bỏ thuyết đấu tranh để sinh tồn và thuyết đào thải tự nhiên
của Darwin, coi đó là "một liều thú tính khá mạnh nhằm chống lại nhân
tính", triết học hiện thực lại buộc phải đưa những thuyết ấy vào bằng cửa
sau, coi đó là những nhân tố tác động trong giới tự nhiên, mặc dầu đó là
những nhân tố thứ yếu. Ngoài ra, triết học hiện thực ấy lại có được một dịp
để chứng tỏ trong lĩnh vực sinh vật học, một sự ngu dốt đến mức là hiện
