những tệ nạn tư sản, trước kia được thực hành một cách bí ẩn, bây giờ lại
càng nẩy nở dồi dào hơn. Thương nghiệp ngày càng trở thành sự lừa đảo.
Sự "bác ái", được tuyên bố là phương châm của cách mạng, được thực hiện
trong sự hoạnh hoẹ và trong sự ganh tị, do cạnh tranh sinh ra. Hối lộ thay
cho áp bức bằng bạo lực; tiền thay lưỡi kiếm để làm đòn bẩy đầu tiên của
quyền lực xã hội. Quyền hưởng đêm đầu tiên từ tay lãnh chúa phong kiến
được chuyển qua tay người chủ xưởng tư sản. Nạn mãi dâm tăng lên đến
những quy mô chưa từng có. Bản thân hôn nhân, cũng như trước kia, vẫn là
hình thức mãi dâm được pháp luật thừa nhận, là chiếc bình phong chính
thức cho nạn mãi dâm, hơn nữa nó còn được bổ sung thêm bằng vô số
những vụ ngoại tình. Tóm lại, so với những lời hứa hẹn hoa mỹ của các nhà
khai sáng Pháp thì những thiết chế xã hội và chính trị do "thắng lợi của lý
tính" dựng nên, chỉ là một bức biếm hoạ làm cho người ta thất vọng chua
cay. Chỉ còn thiếu những người để xác nhận sự thất vọng ấy, và những
người ấy đã xuất hiện vào buổi giao thời của thế kỷ. Năm 1802, "Những
bức thư từ Giơ-ne-vơ" của Saint Simon ra đời; năm 1808, xuất hiện tác
phẩm đầu tiên của Fourier, mặc dù cơ sở lý luận của ông đã có từ năm
1799; và ngày 1 tháng giêng 1800, Robert Owen nắm lấy việc quản lý
xưởng New Lanark [86].
Nhưng lúc bấy giờ, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa và cùng với nó
là sự đối lập giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản, còn chưa phát triển
mấy. Đại công nghiệp, vừa mới xuất hiện ở Anh, thì ở Pháp còn chưa có.
Nhưng chỉ có đại công nghiệp mới phát triển, một mặt những sự xung đột
khiến cho một cuộc cách mạng trong phương thức sản xuất trở thành một
sự cần thiết cấp bách, những cuộc xung đột không chỉ giữa những giai cấp
do đại công nghiệp sinh ra, mà còn giữa những lực lượng sản xuất và
phương thức trao đổi do nó tạo ra nữa - và mặt khác, đại công nghiệp ấy,
thông qua sự phát triển lớn lao của chính những lực lượng sản xuất ấy, cũng
cung cấp những phương tiện để giải quyết những sự xung đột đó. Do đó,
nếu vào khoảng 1800, những sự xung đột sinh ra từ chế độ xã hội mới chỉ
mới bắt đầu, thì dĩ nhiên là những phương tiện để giải quyết những xung
đột ấy lại càng ít phát triển hơn nữa. Nếu trong thời kỳ khủng bố quần