Frederick Engels
Chống Duhring
Phần thứ ba
Xã hội chủ nghĩa
II- Lý luận
Quan niệm duy vật về lịch sử xuất phát từ luận điểm cho rằng sản xuất và
tiếp theo sau sản xuất là trao đổi sản phẩm của sản xuất, là cơ sở của mọi
chế độ xã hội, rằng trong mỗi xã hội xuất hiện trong lịch sử, sự phân phối
sản phẩm, và cùng với sự phân phối ấy là sự phân chia xã hội thành giai
cấp hoặc đẳng cấp đều được quyết định bởi tình hình: người ta sản xuất ra
cái gì và sản xuất ra bằng cách nào và cái đó được trao đổi như thế nào. Do
đó, phải tìm những nguyên nhân cuối cùng của tất cả những biến đổi xã hội
và những đảo lộn chính trị không phải trong đầu óc người ta, không phải ở
nhận thức ngày càng tăng thêm của người ta về chân lý vĩnh cửu và chính
nghĩa vĩnh cửu, mà là trong những biến đổi của phương thức sản xuất và
phương thức trao đổi; cần phải tìm những nguyên nhân đó không phải trong
triết học, mà là trong kinh tế của thời đại tương ứng. Nhận thức đã thức tỉnh
cho rằng những thiết chế xã hội hiện có là không hợp lý và bất công, rằng
lý trí trở thành sự phi lý, điều thiện trở thành một sự khổ đau, thì điều đó
chỉ là một triệu chứng nói lên rằng trong những phương pháp sản xuất và
trong những hình thức trao đổi, đã lặng lẽ xảy ra những biến đổi không còn
phù hợp với chế độ xã hội khuôn theo những điều kiện kinh tế trước đây
nữa. Điều đó đồng thời cũng nói lên rằng những phương tiện để gạt bỏ
những tai hoạ đã được phát hiện ra cũng phải có sẵn - dưới một hình thức ít
nhiều phát triển - trong bản thân những quan hệ sản xuất đã biến đổi. Người
ta cần không khải phát minh ra những phương tiện ấy từ đầu óc, mà trái lại
cần phải thông qua đầu óc, phát hiện ra chúng ở trong những sự kiện vật
chất hiện có của sản xuất.
Vậy, do đó, tình hình của chủ nghĩa xã hội hiện đại phải như thế nào?
Chế độ xã hội hiện có - điều này giờ đây hình như mọi người đều đã thừa
nhận là do giai cấp thống trị hiện nay, giai cấp tư sản sáng lập ra. Phương
