Frederick Engels
Chống Duhring
Triết học về tự nhiên
VI. Triết học về tự nhiên, thiên thể học, vật lý học, hoá học
Sau đây chúng ta chuyển sang phần lý luận về cách thức theo đó thế giới
hiện nay đã hình thành.
ông Đuy-rinh nói trạng thái khuếch tán phổ biến của vật chất đã là quan
niệm xuất phát của các nhà triết học ở lonie, nhưng đặc biệt từ Kant trở đi
thì giả thuyết về khối tinh vân nguyên thuỷ lại bắt đầu đóng một vai trò
mới, trong đó lực hấp dẫn của các thiên thể rắn. Thuyết cơ học về nhiệt
hiện đại cho phép đem lại cho những kết luận về trạng thái trước kia của vũ
trụ một tính chất xác định hơn rất nhiều. Mặc dù thế, "trạng thái khuếch tán
của thể khí chỉ có thể dùng làm điểm xuất phát để đi đến những kết luận
nghiêm túc nêu trước đó, người ta có thể nêu rõ một cách chính xác hơn
nữa cái hệ thống cơ học bao hàm trong trạng thái ấy. Nếu không thì không
những ý niệm đó trên thực tế vẫn rất là mơ hồ, mà càng rút ra những kết
luận tiếp theo thì ngay cả trạng thái tinh vân nguyên thuỷ cũng thực sự
ngày càng trở nên dày đặc hơn và khó lọt qua hơn;... tạm thời thì tất cả đều
đang ở trong trạng thái lờ mờ và chưa thành hình của một ý niệm không thể
xác định được rõ hơn về sự khuếch tán", và vì vậy chúng ta chỉ có được,
"với cái vũ trụ thể khí ấy, một quan niệm hết sức mù mịt".
Học thuyết của Kant cho rằng tất cả các thiên thể hiện tại đều sinh ra từ
những khối tinh vân[7] đang xoay tròn, là một thành tựu lớn nhất của khoa
thiên văn từ Copernic đến nay. Lần đầu tiên, cái quan niệm cho rằng giới tự
nhiên không có lịch sử trong thời gian, đã bị lung lay. Cho đến lúc đó người
ta vẫn cho rằng ngay từ đầu, các thiên thể vẫn vận động theo những quỹ
đạo bất di bất dịch và vẫn ở trong những trạng thái bất di bất dịch; và dù
cho trên các thiên thể cá biệt, những sinh vật hữu cơ cá biệt có chết đi
chăng nữa thì các giống và loài vẫn không biến đổi. Thật vậy, ai cũng thấy
rõ là giới tự nhiên vận động không ngừng, nhưng sự vận động ấy cũng
được hình dung là sự thường xuyên lặp lại những quá trình như nhau mà
