Cho nên, nếu những con chẫu chàng và những côn trùng ăn lá cỏ màu xanh,
những con vật sống ở sa mạc có màu vàng của cát và những con vật ở hai
cực trái đất chủ yếu có màu trắng của tuyết, thì chắc chắn chúng có màu sắc
như vậy không phải là do chúng có ý định trước hoặc do những quan niệm
nào đó; trái lại, chỉ có thể giải thích những màu sắc ấy bằng tác dụng của
những lực vật lý và những nhân tố hoá học mà thôi. Tuy nhiên, không thể
chối cãi được rằng những con vật ấy, nhờ những màu sắc đó, đã thích ứng
một cách có mục đích với môi trường trong đó chúng đang sống, rằng nhờ
thế, những kẻ địch của chúng khó nhìn thấy chúng hơn nhiều. Cũng như
vậy, những khí quan mà một số thực vật dùng để bắt và ăn những côn trùng
đậu vào chúng, cũng thích ứng với hoạt động đó, - và thậm chí còn thích
ứng một cách có mục đích nữa. Nếu ông Đuy-rinh cứ khăng khăng cho
rằng sự thích ứng chỉ có thể do tác động của các quan niệm gây ra, thì ông
ta chỉ dùng những lời lẽ khác để nói rằng hành động có mục đích cũng phải
được thực hiện thông qua các quan niệm, nó phải tự giác, phải cố ý. Điều
đó, một lần nữa, - như thường thấy trong triết học hiện thực, - lại dẫn chúng
ta đến đấng sáng tạo đang thực hiện mục đích, tức là đến thượng đế.
"Trước kia, người ta gọi cách giải thích ấy là tự nhiên chấn luận và người ta
coi thường nó" (ông Đuy-rinh nói) ; "nhưng giờ đây, cả về mặt này nữa,
hình thức người ta đã đi ngược trở lại".
Từ sự thích ứng, bây giờ chúng ta chuyển sang tính di truyền. Theo ông
Đuy-rinh thì cả trong vấn đề này nữa, chủ nghĩa Darwin cũng hoàn toàn đi
sai đường. Dường như Darwin cho rằng toàn bộ giới hữu cơ đều bắt nguồn
từ một sinh vật duy nhất. Theo Darwin thì hoàn toàn không có sự tồn tại
độc lập bên cạnh nhau của những sản phẩm tự nhiên cùng một tổ tiên, và vì
vậy, với những quan niệm của mình nhìn vào quá khứ ông sẽ lập tức bị bế
tắc một khi sợi dây sinh đẻ hay một phương thức sinh đôi nảy nở nào khác
bị đứt đoạn trong tay ông.
Nói một cách lịch sự thì việc khẳng định rằng Darwin cho tất cả các vật
hữu cơ hiện nay đều do một sinh vật nguyên thuỷ duy nhất sinh ra, là "một
sáng tạo và tưởng tượng tự do" của ông Đuy-rinh. Ở trang trước trang cuối
cùng của cuốn "nguồn gốc các loài", in lần thứ 6, Darwin nói rõ rằng ông