cũng nghĩ như thế. Họ chấp nhận địa vị nô lệ không chỉ vì họ buộc phải
khuất phục sức mạnh vượt trội của các ông chủ mà họ còn cho rằng thế là
tốt: nô lệ không phải lo miếng ăn hằng ngày vì chủ có trách nhiệm đáp ứng
những nhu cầu thiết yếu nhất của anh ta. Khi chủ nghĩa tự do xuất hiện,
trong thế kỉ XVIII và nửa đầu thế kỉ XIX, với mục đích loại bỏ chế độ nô lệ
và tình cảnh lệ thuộc của người nông dân châu Âu cũng như tình cảnh nô lệ
của người da đen trong các nước thuộc địa ở hải ngoại, thì khá nhiều người
theo chủ nghĩa nhân đạo chính hiệu đã đứng về phía đối lập. Những người
lao động nô lệ đã quen với sự phụ thuộc và không cảm thấy đấy là xấu xa.
Họ không sẵn sàng đón nhận tự do và chẳng biết làm gì với nó. Sẽ là tai họa
đối với họ nếu chủ không còn quan tâm đến họ. Họ sẽ không thể quản lí
được công việc của mình sao cho lúc nào cũng kiếm được nhiều hơn nhu
cầu tối thiểu, và chẳng bao lâu sau họ sẽ rơi vào cảnh nghèo túng, bần hàn.
Giải phóng sẽ chẳng mang lại cho họ lợi lộc gì mà chỉ làm cho hoàn cảnh
kinh tế của họ xấu đi.
Thật ngạc nhiên khi nhiều nô lệ được hỏi đã nói như thế. Nhằm chống
lại những quan điểm như vậy, nhiều người theo trường phái tự do tin rằng
cần phải nói đến những vụ hành hạ nô lệ, thậm chí nhiều khi phải nói quá
lên, như là những việc thường ngày. Nhưng những vụ quá lạm như thế hoàn
toàn không phải là quy luật. Dĩ nhiên là có những vụ lạm dụng riêng lẻ, và
những vụ như thế được coi là một lí do nữa cho việc bãi bỏ hệ thống này.
Nhưng nói chung, nô lệ thường được chủ đối xử một cách nhân đạo và ôn
hòa.
Khi những người đề nghị bãi bỏ tình cảnh nô lệ vì lí do nhân đạo nói
chung, thì họ được đáp lại rằng giữ hệ thống này là nhằm đảm bảo lợi ích
cho cả những người nô lệ và nông nô thì họ không biết phải trả lời như thế
nào. Vì để chống lại những người ủng hộ chế độ nô lệ thì chỉ có một lí lẽ đủ
sức bác bỏ, và trên thực tế đã bác bỏ tất cả những lí lẽ khác, đó là lao động
tự do có năng suất cao hơn hẳn lao động nô lệ. Người nô lệ không cần cố
gắng hết sức. Anh ta chỉ cần làm và hăng hái vừa đủ để không bị trừng phạt
