dân tự do. Người tự do phải biết chịu đựng khi những người đồng bào của
anh ta hành động và sống khác với cách mà anh ta cho là đúng đắn. Anh ta
phải bỏ thói quen gọi cảnh sát mỗi khi thấy điều gì đó không vừa ý mình.
12. Lòng khoan dung
Chủ nghĩa tự do chỉ và tuyệt đối chỉ quan tâm đến đời sống trần tục và
những lo lắng trần tục. Vương quốc tôn giáo không nằm trong thế giới này.
Nghĩa là chủ nghĩa tự do và tôn giáo có thể chung sống mà không hề va
chạm. Chủ nghĩa tự do không có lỗi khi hai phía xảy ra đụng độ. Chủ nghĩa
tự do không đi ra ngoài lĩnh vực của mình, nó không xâm nhập vào lãnh thổ
của đức tin hay lãnh địa của các học thuyết mang tính siêu hình. Nhưng nó
đã đụng độ với nhà thờ, tức là đụng độ với thế lực chính trị đòi quyền điều
tiết không chỉ quan hệ của con người với thế giới bên kia mà còn điều tiết
cả công việc của thế giới này theo quan điểm của nó. Đấy chính là chiến
tuyến giữa hai bên.
Trong cuộc xung đột này, chủ nghĩa tự do giành được chiến thắng vang
dội đến mức nhà thờ đã phải vĩnh viễn từ bỏ những yêu sách mà nó đã kiên
quyết duy trì trong hàng ngàn năm. Thiêu sống những người dị giáo, khủng
bố của tòa án giáo hội, chiến tranh tôn giáo, hôm nay đấy đã là những hiện
tượng thuộc về lịch sử. Hiện nay không ai có thể hiểu làm sao mà những
con người hòa nhã, những người chỉ thực hành những nghi lễ tôn giáo mà
họ cho là đúng đắn trong bốn bức tường nhà mình lại bị lôi ra tòa, bị tống
giam, bị tra tấn và thiêu sống. Nhưng ngay cả khi không còn những đống
củi thiêu người nữa ad majorem Dei gloriam [Lạy Chúa tôi - ND] thì thái
độ bất khoan dung cũng vẫn còn xuất hiện khắp nơi.
Nhưng chủ nghĩa tự do phải tỏ ra bất khoan dung với bất kì biểu hiện
bất khoan dung nào. Nếu ta cho rằng sự hợp tác hòa bình giữa tất cả mọi
người là mục đích của sự phát triển xã hội thì ta không thể cho phép các cố
đạo và những kẻ cuồng tín phá hoại hòa bình. Chủ nghĩa tự do tuyên bố có
