thái độ khoan dung với mọi đức tin tôn giáo và mọi học thuyết có tính siêu
hình không phải vì nó bàng quan với những vấn đề "cao siêu" này, mà từ
niềm tin rằng bảo đảm hòa bình trong xã hội phải là nhiệm vụ ưu tiên hàng
đầu. Và vì nó đòi hỏi lòng khoan dung đối với tất cả các quan điểm, tất cả
các nhà thờ, tất cả các giáo phái nên nó cũng phải kêu gọi tất cả đều phải trở
về những giới hạn phù hợp mỗi khi họ có thái độ bất khoan dung. Trong chế
độ xã hội dựa trên sự hợp tác hòa bình, không có chỗ cho đòi hỏi của nhà
thờ về việc giáo huấn và giáo dục thanh niên. Nhà thờ có thể và phải được
nhận tất cả những thứ mà tín đồ tự nguyện cung cấp cho họ, nhưng họ cũng
không được động đến bất cứ thứ gì của những người không muốn dây dưa
với họ.
Thật khó mà hiểu làm sao những nguyên tắc này lại làm cho một số
người có đạo trong các tôn giáo khác nhau trở thành kẻ thù của chủ nghĩa tự
do. Nếu những nguyên tắc này không cho phép một nhà thờ dùng vũ lực
buộc người ta phải cải đạo, dù đấy là bạo lực của họ hay của nhà nước giao
cho họ, thì những nguyên tắc này cũng bảo vệ nhà thờ đó chống lại việc ép
buộc các tín đồ của mình cải đạo sang các nhà thờ khác và giáo phái khác.
Cái mà chủ nghĩa tự do lấy của nhà thờ bằng tay này lại trả nhà thờ bằng tay
kia. Ngay cả những kẻ cuồng tín tôn giáo cũng phải thừa nhận rằng chủ
nghĩa tự do không lấy đi bất cứ thứ gì thuộc lĩnh vực của nhà thờ.
Chắc chắn là ở đâu mà nhà thờ và các giáo phái giữ thế thượng phong
thì họ sẽ tìm mọi cách đàn áp những người không quy phục, nhưng nếu là
thiểu số thì họ sẽ đòi phải có thái độ khoan dung đối với họ. Nhưng đòi hỏi
sự khoan dung của chủ nghĩa tự do khác hẳn với đòi hỏi khoan dung như
thế. Chủ nghĩa tự do đòi hỏi khoan dung là vấn đề nguyên tắc chứ không
phải là chủ nghĩa cơ hội. Nó đòi hỏi lòng khoan dung đối với ngay cả
những học thuyết vô nghĩa lí nhất, với những tín ngưỡng ngu ngốc nhất và
trẻ con nhất. Nó đòi hỏi lòng khoan dung đối với những học thuyết và quan
điểm mà nó cho là có hại và có tính phá hoại đối với xã hội, và ngay cả với
những phong trào mà nó đang chiến đấu một cách không mệt mỏi. Điều
