được mà vẫn làm) (1)dù lớn hay nhỏ cũng đều làm không ngưng nghỉ, còn
Lão Tử thì là một nhà lý luận suông, chỉ nói uổng phí những lời đao to búa
lớn, “vô vi nhi vô bất vi” (không làm nhưng không có gì là không làm) nên
không làm gì hết. Muốn “không có gì là không làm” thì chỉ đành không
làm gì cả, bởi nếu làm là đã bị giới hạn rồi, không thể xem như “không có
gì là không làm” nữa. Tôi đồng ý với câu chế giễu của Quan Doãn Tử:
Ngay cả vợ mà lão ta cũng không cưới được. Thế là tôi mạn họa thêm một
tí, đẩy ông ta ra khỏi quan không chút thương tiếc, chẳng ngờ lại đưa Khưu
tiên sinh đi đến chỗ thê thảm như vậy, tôi nghĩ, có lẽ do chất mạn họa của
tôi vẫn còn chưa đủ chăng, song nếu tô trắng mũi ông ấy thì không chỉ “ý
nghĩa của thiên truyện sẽ vô hình trung mà suy yếu” thôi đâu, cho nên đành
phải vậy.
-----
(1)Thiên “Hiến vấn” sách “Luận ngữ” chép: Tử Lộ nghỉ ở Thạch
Môn. Sáng ra, người giữ thành hỏi: “Từ đâu đến?”. Tử Lộ nói: “Từ chỗ họ
Khổng”. Nói: “Là người biết không làm được mà vẫn làm có phải không?”.
Lại dẫn ra một đoạn độc thoại của Khưu Vận Đạc tiên sinh:
“…Tôi càng tin tưởng rằng, bọn họ nhất định sẽ tiếp tục vận dụng tâm
lực và bút lực, dốc hết vào phương diện lợi ích cho cải cách xã hội, phàm là
nhân tố có lợi thì đều tập trung tại đây, mạnh mẽ hơn nữa, đồng thời, phàm
là nhân tố có thể có lợi cũng đều sẽ chuyển thành nhân tố có lợi, để liên kết
lại thành một lực lượng to lớn vô ngần”.
Mới làm mà đã “thành một lực lượng to lớn vô ngần”, chỉ đứng sau
“không làm nhưng không có gì là không làm” một bậc thôi, “chúng” tôi
không có cái bản lĩnh huyền diệu kia, song chỗ khác nhau giữa “chúng” tôi
và Khưu tiên sinh là ở đó, “chúng” tôi hoàn toàn không “rơi vào cô độc và
đau thương”, nhưng lý do chủ yếu khiến cho Khưu tiên sinh lại “thật sự
cảm thấy độc giả sẽ rơi vào cô độc và đau thương” cũng là ở đó. Ông đưa
