108. – ĂN TRỘM BÌNH VÀNG.
Đời minh hiệu Thành-hóa, tế nam giao việc rồi dọn đồ mất hết một cái
bình vàng. Thuở ấy có một người đầu bếp hầu gần, ai nấy nghi liền bắt nó
mà giao cho quan tra xét. Tấn khảo đau đòn tên đầu bếp túng lắm phải chịu
có lấy; song đến khi hỏi bình, thì nó bơ vơ không biết đâu mà nói. Dẫn nó
đi kiếm, nó chỉ bậy, nói ở đàng trước nền tế giao; y theo lời nó, đào lên
không được chi cả, bèn đem nó vô ngục bóp xiền lại. Cách ít ngày có thằng
chánh ăn trộm bình, đem dây xách bình cũng bằng vàng ra bán ngoài chợ,
có người nghi, đem cớ với quan, mới ra mối ăn trộm bình. Quan hỏi thằng
ăn trộm, bình vàng để đâu, nó cũng khai rằng chôn trước nền tế giao ở chỗ
nọ, Quan y theo lời nó dạy đào chỗ nọ, quả được cái bình vàng. Té ra cũng
là một chỗ tên đầu bếp chỉ, đào sâu xuống ít tấc mà thôi.
Giả sử hồi tên đầu bếp đem đi đào mà được bình hay là tên ăn trộm bình
không đem dây chuyền vàng ra mà bán, thì tên đầu bếp chắc chết, dẫu có
trăm miệng cũng không chối được. Vậy dùng hình dữ mà tra thì có sự chi
qua được, ấy nhà nước mở ra một mặt căn nghi, gìn lòng nhơn đức trong
những án hồ nghi, thì làm sao cho dân sống nhiều.
109. – CHUYỆN ĐỜI (KÝ VIÊN.)
Thói đời kiện thưa tới quan thường hay thêm thắc: như bị đánh, nói
người ta giết; giành gia tài, nói ăn cướp; vào nhà, nói ăn trộm; lấn ranh, nói
phá mả. Kiện một người liên lụy tới cha mẹ anh em người, đến đổi nhà vô
can mà có hềm khích cũng níu vào. Trong ý nói phải quấy chừng nào sẽ
hay, bây giờ làm bướn cho họ phải đòi phải hỏi, tốn tiền tốn bạc, bị lụy xấu
hổ tới vợ con, thì cũng là khoái ý đã giận. Ai dè một phen vào tới công
môn, quân lính quát nạt, đánh đạp tâng bầng, hồn vía mất hết. Có kẻ sợ
phép, toan ra cho mau, mình không có cũng chịu có; có kẻ bị quan-lại
muốn cho mau việc, tấn khảo dữ tợn bắt phải chịu án; có khi quan-lại ỷ
mình thông minh, lấy trí riêng đoán nhận tội cho người ta, mà kẻ tơ--lại, lại
phùng nghinh, đua nhau lấy làm phải.
