Các đoạn phỏng vấn chứng nhân còn sống đều là phim màu. Tôi nhớ
nhất người đàn bà từng là tình nhân viên quản đốc một trại chứa người Do
thái, trước khi đem giết họ. Bằng cách bỏ lò, mẹ tôi cho biết; nhưng trong
phim không quay những cái lò, nên tôi cứ lầm lẫn đoán rằng họ đã lìa đời
trong bếp. Ý tưởng ấy đặc biệt kinh khiếp đối với trẻ con. Lò là để nấu, và
nấu là để ăn. Tôi ngỡ những người ấy đã bị đem ăn. Mà mặt nào đó tôi nghĩ
cũng là vậy.
Theo lời kể, người đàn ông vốn rất dữ tợn và tàn bạo. Bà tình nhân - mẹ
tôi có giải thích từ tình nhân, mẹ không tin nên kể chuyện cổ tích cho trẻ
con, tôi có một cuốn sách tranh ba chiều mô tả cơ quan sinh dục từ khi lên
bốn - bà tình nhân một thời từng rất đẹp. Có một tấm ảnh đen trắng chụp bà
ta và một bà khác, mặc đồ tắm hai mảnh, đi giày đế bục và đội mũ hoa rộng
vành, thời trang những năm ấy; họ mang kính mắt mèo ngồi ghế bố cạnh hồ
bơi. Hồ bơi ở bên nhà họ, nghĩa là rất gần trại có lò. Người đàn bà nói mình
không nhận thấy có gì bất thường lắm. Bà ta phủ nhận có biết về mấy cái
lò.
Tại thời điểm phỏng vấn, bốn hay năm chục năm sau, bà đang mắc bệnh
khí thũng giai đoạn cuối. Bà ho rất nhiều, và gầy rạc, gần như da bọc
xương, nhưng vẫn rất tự hào về diện mạo mình. (Xem xem, mẹ tôi bảo, nửa
làu nhàu, nửa thán phục. Bà ta vẫn tự hào về diện mạo mình.) Bà trang
điểm rất kỹ, mi quét dày mascara, gò má đánh sáp hồng, lớp da má căng ra
như găng cao su kéo chặt. Bà đeo ngọc trai.
Ông ấy không phải quỷ, bà nói. Người ta bảo ông ấy là con quỷ, nhưng
đâu có phải.
Không hiểu liệu bà đã nghĩ gì? Không nhiều lắm, tôi nghĩ; hồi ấy thì
không, lúc ấy thì không. Bà đã nghĩ làm sao để không phải nghĩ. Một thời
đại dị hình. Bà tự hào về diện mạo mình. Bà không tin ông ta là quỷ. Ông ta
không phải quỷ, trước mắt bà. Hắn ông ta đã có nhiều nét đáng yêu: ông
thường huýt sáo, lạc điệu, trong buồng tắm, ông suốt ngày nhí nhách kẹo
viên sô cô la, ông gọi chó là Liebchen, em cưng, và bắt nó ngồi hai chân sau
