nghĩ có lẽ đây là lần cuối; hoặc chỉ là để buông mình sống, cho mình sự xa
xỉ là một khoảnh khắc nhàn rỗi.
Nhưng Steinlauf ngắt lời tôi. Anh đã rửa ráy xong, đang lau người bằng cái
áo khác bằng vải mà lúc trước anh ta vo tròn giữa hai đầu gối, rồi chui đầu
vào áo, vừa làm không dừng những động tác ấy anh vừa tổng kết cho tôi một
bài học.
Tôi rất đau lòng là đã quên mất những lời anh nói, những từ thẳng thắn, rõ
ràng, những lời của người từng là hạ sĩ quân đội Áo-Hung, đoạt huân
chương chữ thập sắt thời kỳ chiến tranh 14-18. Tôi đau lòng bởi tôi phải
dịch thứ tiếng Ý không thạo của anh, bài diễn thuyết chậm räi của một người
lính tốt sang cái thứ ngôn ngữ của một kè hoài nghi như tôi. Nhưng ý nghĩa
của nó thì khi đó cũng như mai sau này tôi không bao giờ quên được: chính
bởi Lager là một cỗ máy khổng lồ để biến chúng ta thành súc vật, thành thử
chúng ta không được trở thành súc vật; rằng người ta có thể sống sót ngay cả
ở chốn này, vì thế phải muốn được sống sót, để kể lại, để làm nhân chứng;
và để sống thì quan trọng là phải cứu vän ít nhất là bộ xương, cái khung, cái
hình thái văn minh. Rằng chúng ta là nô lệ, không có quyền gì nữa, không
thể tự vệ, bị đẩy đến cái chết mười mươi, nhưng chúng ta vẫn còn một khả
năng: cái khả năng không chịu chấp nhận. Vì thế chúng ta phải rửa ráy, chắc
chắn là như vậy mặc dù không có xà phòng, mặc dù nước bẩn, phải lau lại
bằng áo khoác. Chúng ta phải đánh giày cho sạch, không phải vì quy định là
như thế mà vì tự trọng và để cho đúng mực. Chúng ta phải đi ngay ngắn,
không lê gót giày, không phải vì trọng cái thứ kỷ luật của người Phổ này mà
để giữ cho mình sống sót, để không bắt đầu chết.
Steinlauf, con người đầy ý chí, đã nói với tôi những điều đó; những điều lạ
lùng với cái tai chưa quen của tôi, những điều tôi chỉ chấp nhận hay hiểu
một phần. Những điều được làm dịu đi bằng một học thuyết dịu dàng hơn,
dễ hơn và mềm dẻo hơn từ hàng thế kỷ trước đã tìm thấy chốn cư ngụ ở bên
kia däy Alpes. Theo học thuyết đó thì trong mọi thứ không có gì phù phiếm
hơn là gắng sức nhồi nhét những hệ đạo đức do người khác nghiền ngẫm ở
