CHẾT CHÌM HAY SỐNG SÓT
Những gì mà chúng tôi đã và đang kể là cuộc sống không mấv rõ nét ở
Lager. Rất nhiều người cùng thời chúng tôi đã sống trong cái cuộc sống
nghiệt ngã, bị ép xuống đáy sâu đó. Nhưng mọi người chỉ sống một thời
gian khá ngắn và vì thế người ta có thể đặt câu hỏi liệu có đáng và có nên
ghi lại ít ký ức về cái hoàn cảnh ngoại lệ ấy của con người hay không.
Để trả lời câu hỏi đó, chúng tôi cảm thấy mình phải khẳng định là có. Chúng
tôi thực sự tin rằng không một kinh nghiệm sống nào của con người là vô
nghĩa và không đáng để phân tích. Không chỉ thế, từ cái cuộc sống đặc biệt
mà chúng tôi đang kể người ta còn có thể rút ra những giá trị căn bản, cho
dù không phải bao giờ những giá trị ấy cũng tích cực. Lager nổi tiếng còn vì
nó là một thí nghiệm sinh học và xã hội vĩ đại, và chúng tôi muốn xem xét
thí nghiệm ấy vĩ đại đến thế nào.
Hàng nghìn cá thể khác nhau về độ tuổi, hoàn cảnh, gốc gác, ngôn ngữ, văn
hóa và thói quen bị nhốt chung với nhau sau những lớp rào dây kẽm gai,
chịu một chế độ sống theo quy định, bị kiểm soát, tất cả đều chịu y như
nhau, đều có mọi nhu cầu không được đáp ứng đủ. Cái chế độ ấy khắc
nghiệt hơn bất cứ môi trường mà người muốn thử nghiệm có thể dựng lên
nhằm tìm hiểu cái gì là cốt yếu và cái gì có thể học được trong cách xử sự
của con thú-người khi phải vật lộn để sống.
Chúng tôi không tin vào suy luận hiển nhiên và dễ dàng cho rằng con người
về cơ bản là xấu xa, ích kỷ, ngu ngốc và một khi các thể chế văn minh
không còn nữa thì anh ta sẽ xử sự như vậy, còn "Häftling" không là gì khác
ngoài một con người không có rào cản gì. Chúng tôi thì nghĩ, về chuyện đó
không thể rút ra điều gì ngoài kết luận rằng khi đứng trước những nhu cầu
và khó khăn vật chất dai dẳng, rất nhiều thói quen và bản năng xã hội sẽ
giảm thành câm lặng.
