Thực và Giả
T
ôi không bảo đảm câu chuyện này có thật. Nhưng đây là
câu chuyện mà vị giáo sư văn chương người Pháp tại Đại học
đường Anh quốc đã kể cho tôi. Ông ta là một nhân vật có tiếng
tăm lớn nên tôi nghĩ nếu không có thực, ông không kể cho tôi
nghe làm gì. Phương pháp thông thường của ông là làm cho
sinh viên phải chú ý đặc biệt đến ba văn hào Pháp mà, theo ông,
đã gồm thâu đầy đủ tánh tình căn bản của người Pháp. Đọc ba
nhà văn ấy, ông nói, bạn có thể hiểu biết rất nhiều về dân tộc
Pháp; và nếu ông có quyền hành thì ông sẽ không tín nhiệm và
giao phó cho những viên chức cái nhiệm vụ giao dịch với nước
Pháp trước khi hạch hỏi họ về những tác phẩm của ba văn hào
Pháp đó. Văn hào thứ nhất là Rabelais, với cái “gauloiserie” của
ông, mà chúng ta có thể dịch là cái lối ăn thô nói tục, chẳng hạn
như gọi cái xẻng bằng một danh từ còn tục hơn là cái mu rùa.
Văn hào thứ hai là La Fontaine, với cái “bon sens” của ông ta,
hay cái lương tri giống như năng khiếu tìm đường chẳng bao
giờ lầm lẫn của giống ngựa. Văn hào thứ ba là Corneille với cái
“panache”. Panache nghĩa đen theo tự điển, là cái lông vũ, loại
lông dài mà các hiệp sĩ thường cắm trên mũ, nghĩa bóng là
phẩm cách và can đảm, dũng lực và hùng khí, hư danh và kiêu
hãnh. Chính cái panache đã làm cho những dũng sĩ Pháp ở trận
Fontenoy nói với tướng lãnh của vua Geoge đệ nhị: “Mời quý vi
hãy bắn trước đi”; chính cái panache đã khiến cho Cambronne
thốt ra từ đôi môi đày dục tính câu nói bất hủ ở trận Waterloo:
“Vệ quốc quân chết chứ không đầu hàng”. Và cũng chính cái
panache đã thúc đẩy một thi sĩ nghèo Pháp làm một cử chỉ rất
ngoạn mục là không thèm nhận giải thưởng Nobel. Vị giáo sư
của tôi không phải là người nông nổi, và theo quan niệm của
