Hồi đó, ông Tú chưa đủ công đăng hỏa để vào tràng ốc đua tài ganh bút.
Và bồ côi, không thể học đến cùng, ông Tú ở nhà miệt mài đọc sách và gõ
đầu dăm ba đứa trẻ, người ta mệnh danh ông là khóa Chu.
Khóa Chu, hôm ấy, gặp ngày xuân mộ, nghênh ngang cắp tráp xuống đò,
định đi thăm một bạn cố giao hiện đang ngày ngày cày ruộng, ngâm thơ
trong một gian lều cỏ dựng ở núi Nga Sơn, cách Yên Thế chừng hơn mười
dặm.
Ngồi bên thầy khóa Chu là cô Liễu. Cô Liễu xinh như một bông hoa.
Văn nhân vốn giống đa tình, lại gặp giai nhân kề liền bên tráp sách thì, lúc
này, muôn kinh thư chẳng quý bằng hai chữ Ái tình, - thầy khóa Chu, nhân
đò vắng khách, nhìn hoàng hôn mà cất giọng ngâm thơ.
Nghe giọng thầy khóa Chu trong như giọng cô gái đẹp, cảm lời thơ hay
như thơ Lý, Đỗ thời xưa, trộm liếc gương mặt cùng y phục chàng thư sinh
rõ ra dòng hào hoa nho nhã, cô gái Chợ Dầu thấy lòng tình bỗng nao nao,
cô liền ngâm họa lại mấy vần.
Đò ghé bến, hai người cùng dắt nhau lên, rồi say sưa gắn bó một lời
nguyền, thầy đồ Chu cắp tráp đi tìm lều cỏ của người ẩn sĩ, còn cô gái Chợ
Dầu, ngại ngùng quẩy gánh lụa lên vai, đi về mãi tận phía ngàn dâu xanh.
Mùa thu năm sau, thầy khóa Chu cùng cô Liễu quỳ dưới trời sao làm lễ
tế Tơ hồng giữa cái đêm Thăng Long thất thủ…, giữa thời kỳ loạn lạc ầm
ầm rung chuyển khắp non sông.
Cô khóa cùng chồng yêu nhau như đôi chim yến. Cô chăn tằm, hái dâu,
dệt lụa đem ra chợ bán, một lòng một dạ kính chồng. Cả ngày, thầy khóa
chỉ nằm làm văn từ thi phú; cũng nhiều khi được lúc an nhàn, cô khóa lại
ngồi mài mực hầu chồng, hoặc pha trà thơm cùng nhau ngồi kề vai lặng
chờ hoa nở, trăng lên.
Cách năm sau, một ngày xuân, thầy khóa Chu cùng tên đầy tớ nhỏ vác
lều chõng lên vai, tạm biệt vợ hiền bên kia bến sông đào, thầy vui cùng
mấy chàng sĩ tử lên đường xa để dự kỳ thi Nam.
Khoa đó thầy đỗ Tú tài. Cô khóa vẻ vang ra đứng bên sông đón tiếp tân
khoa, rồi đêm hôm ấy, đôi vợ chồng kể lể niềm thương nỗi nhớ ngày ly
