tiếng về những vụ bê bối kiểu ấy. Ông mất ngày 12-2-1989 vì bệnh tim, cái
chết được chờ đợi và có kế hoạch từ 10 năm rồi: Ông không muốn chết
trong tay thầy thuốc lẫn trong tay báo chí.
Những tác phẩm sân khấu chiếm vị trí quan trọng ngang với tiểu thuyết
trong đời văn của Thomas Bernhard. Hay có thể nói là trong ông, mọi cái
đều là sân khấu, kể cả tiểu thuyết vì ông đã từng nói rằng “văn xuôi là một
sân khấu trong đó từ ngữ là những nhân vật. Từ ngữ đi lại trên trang giấy
như nhân vật đi lại trên sàn diễn…”. Sân khấu của Bernhard từ 1975 trở đi
với vở Tổng thống (Le Président) là một sân khấu có tính chính trị, và càng
rõ rệt hơn với vở kịch Trước khi rút lui (Avant la retraite, 1979), và tiến tới
sự quá khích với vở kịch cuối cùng Quảng trường Henden (Hendenplatz,
1988) - trong đó ông cho những người Do Thái khẳng định rằng người Áo
là quốc xã không trừ một ai. Bây giờ, đã có thời gian để bình tĩnh nhìn lại,
ta có thể nói rằng sân khấu của Bernhard ngay từ đầu đã là một sự phản
kháng lại một thế giới ung nhọt và trại tập trung (hãy nhớ lại tuổi thơ của
ông), và những quan điểm chính trị của ông bắt rễ sâu chắc vào những gì
ông đã nếm trải, mà chủ yếu là cay đắng và thất vọng.
Nhưng ngôn ngữ của Thomas Bernhard, may thay, lại là âm nhạc, cả trong
thanh điệu lẫn cấu trúc. Ông cũng lặp lại mình trong cấu trúc tác phẩm như
sự lặp lại những biến tấu âm nhạc, và chính điều đó khiến độc giả - khán
giả như bị thôi miên một cách kỳ lạ: đọc xong hay xem xong “một
Bernhard” người ta cảm thấy thanh thản như đã được tẩy rửa đầu óc. Quả
thật là suốt đời ông muốn tẩy não con người khỏi mọi thực tế đáng buồn,
đáng giận mà ông cho là cả xã hội phải chịu trách nhiệm, suốt đời ông theo
đuổi hai đức tính là sự tỉnh táo và sự sáng suốt. Văn phong của Bernhard do
đó thật hoàn mỹ, vừa cực kỳ cụ thể vừa giàu chất thơ.
Chối bỏ hoàn toàn xã hội đương thời - mục đích đó của đời ông có đạt được
không, hãy để công luận và thời gian phán quyết. Song nhiều nhà văn Áo
trước ông, như Musil, Broch, Schnitzler, Roth cũng nói về cùng những vấn
